“Asian Waves”
Refugjatët rohingya kanë përshkruar dhunën e tmerrshme që detyroi ata të ikin nga shtëpitë e tyre në Burma për të kaluar në kampet informale në Bangladesh.
Dhuna kundër minoritetit mysliman rohingya është rritur që nga tetori i vitit 2015. Masakrat nga më barbaret po kryhen në pjesën veriore të Burmas.
Në disa video dhe foto që janë publikuar shihen që nga vrasjet makabre nuk kursehen as fëmijët e mitur, gratë dhe pleqtë.
Burma ka një popullatë prej 75 milionë banorësh, në përbërje të së cilëve bëjnë pjesë rreth 5% myslimanë. Myslimanët e Burmës që shumica e tyre janë etnikë të popullatës rohingua janë ballafaquar me probleme qysh prej vitit 1962, kur ushtria e këtij vendi mori pushtetin mbi këtë shtet të Azisë Juglindore.
Në dhunën disa dekadëshe mbi myslimanët e këtij vendi, më shumë se 500 fshatra myslimanë janë djegur, mijëra prej tyre kanë qenë të shfarosur, prej kur erdhi ushtria në pushtet. Persekutimi i burmanezëve myslimanë nuk ka të ndalur.
Kronika ofron spunto thuajse të përditshme mbi një ndodhi që tashmë duket pa zgjidhje: persekutimi i pakicës myslimane rohingia të Mianmarit nga ana e grupeve të “aktivistëve” budistë. Aktivistë që numërojnë shpesh midis radhëve të tyre murgjër me veshje ngjyrë xaferani bartës të mesazhit të dhembshur të Gautama Budës.
Shpërthimi i kontrasteve i detyrohet kryesisht 3 elementëve: I pari është hemorragjia e ngadaltë e popullsisë e shtetit Rakhine, ku jetojnë rohingiat (përbëjnë më pak se një të tretën e banorëve), e ka dobësuar në mënyrë substanciale këtë komponente demografike të Mianmarit. I dyti është se persekutimi hedh poshtë – siç ka ndodhur tashmë në Sri Lanka me pakicën hindu – idenë e një bashkëjetese pavarësisht paqësore të besimeve të tjera fetare me atë që duhet të jetë si rregull rruga shpirtërore më tolerante: atë budiste. Kurse i treti ka të bëjë me kontradiktën e dukshme të brendshme të sistemit birman: për atë që deri është damkosur si një gjenocid i maskuar apo një operacion spastrimi etnik, qeveria demokratike e nobelistes Aung San Suu Khyi tregohet e pafuqishme dhe e heshtur. Prej zgjedhjes apo prej detyrimit.
Kufiri që ndan Mianmarin nga Bangladeshi, shteti kufitar ku për rohingiat është më e lehtë të emigrojnë, shënohet nga lumi Naf që zgjerohet derisa bëhet një degë deti. Arratia drejt këtij vendi, mysliman dhe me tradita e zakone të përbashkëta edhe me rohingiat birmanë, daton prej kohësh. Njerëzit hipnin dhe hipin në piroga të vogla për të kaluar kufirin, kur turbulencat dhe pogromet antimyslimanë ciklikë në kuptimin e vërtetë të fjalës vënë në rrezik jetët e familjeve të tëra.
Ngjarje të rënda kanë ndodhur më 2012 me daljen në skenë e një murgu budist ultranacionalist që ka siguruar deri kopertinën e “Time”: Ashin Wirathu i Ma Ba Tha ose Shoqata Patriotike e Mianmarit (PAB) apo Shoqata për Mbrojtjen e Racës dhe të Religjionit. Përndjekja deri brenda banesave private dhe arratia drejt Bangladeshit (dhe drejt Malajzisë e Indonezisë) është histori e lashtë, edhe pse ka parë një rigjallërim si në vitet ’80 (në vitin 1982 junta ushtarake kishte miratuar një ligj mbi shtetësinë që ua mohonte atë birmane rohingiave), ashtu edhe më 2012, si edhe duke filluar nga tetori i 2016, kur në vijim të trazirave në kufi (prej vrasjes së disa ushtarakëve nga ana e një grupi radikal indipendentist rohingia) ka shpërthyer një gjueti ndaj njeriut dhe shkatërrimi, i dokumentuar nga fotografi ajrore, i 1500 fshatrave: të rrethuara, të evakuuara, të djegura.
Shifrat e eksodit janë të paqarta, pasi shumë prej kampeve në të cilat ikanakët gjejnë strehim në Bangladesh janë “informalë” dhe ka një mobilizim shumë të madh të brendshëm (UNHCR-ja kontrollon dy qendra). Por vetëm midis Krishtlindjeve të vitit të kaluar dhe fillimit të janarit 2017 qenë grumbulluar në kampet bangladeshase mbi 30000 refugjatë.
Sipas raportit të UNHCR-së të nxjerrë më 20 qershor për World Refugee Day, numri i rohingiave që kanë lënë shtëpitë e tyre ndër vite shkon në 490300, nga të cilët 276200 duhet të ndodhen në Bangladesh. Duhet të ndodhen sepse për autoritetet e Dakas, rohingiat në Bangladesh shkojnë nga 300000 në 500000. Nëse në Mianmar janë pa dokumente, pa tituj pronësie dhe nuk njihen si kombësi – as nuk mund të kandidojnë, as nuk mund të votohen dhe të përfaqësohen – në Bangladesh fati i tyre nuk përmirësohet edhe aq. Gjendja është e paqartë në një vend të varfër dhe ku detyrimi i solidaritetit fetar ndeshet me mungesën e punës dhe konkurrencën e krahut të punës me kosto të ulët.
Rohingiat janë praktikisht “homogjenë” me kushërinjtë e tyre të Bangladeshit: flasin të njëjtën gjuhë dhe ushtrojnë të njëjtën fe. Është motivi, i theksuar vazhdimisht nga ushtarakët birmanë, për të cilin në Mianmar konsiderohen “emigrantë” dhe për pasojë, “jobirmanë”. Origjina e komunitetit është kontradiktore, aq sa të përdoret me lehtësi nga interpretime të anshme politikisht. Për më tepër, siç edhe ndodh shpesh, është në mes një kufi që ka pësuar ndryshime të konsiderueshme. Në fund të luftës së parë anglo-birmane më 1926 u nënshkrua Traktati i Yandabo me të cilën birmanët u detyruan që t’ua cedojnë brigjet e Shtetit të Arakanit midis Chittagong, i ndodhur në Bangladeshin aktual dhe Capo Negrais (sot sërish birman). Që kaluan nën kontrollin e Kurorës britanike ose më mirë të East India Company, që atëherë administronte nga Kalkuta territoret e nënkontinentit indian. Arakani është shteti aktual Rakhine, të cilin rohingiat, që pjesërisht e banojnë, e quajnë Rohang. Pastaj, pas shkolonizimit, Arakani u kthye nën Rangoon.
Por motivi etnik fetar, në një vend ku shumica myslimane gjithsesi numëron në total 5 milionë njerëz, nuk është baza e vetme e përzënies. Në një artikull të shkruar për britaniken “The Guardian” sociologia Saskya Sassen ka kujtuar se, “…në Mianmar, ushtarakët u kanë përvetësuar pronarëve të vegjël pjesë të mëdha territori qysh nga vitet ’90, pa shpërblim dhe duke kërcënuar këdo që kundërshtonte. Ky land grabbing ka vazhduar në kohë, por është zgjeruar ndjeshëm vitet e fundit. Në epokën e ngjarjeve të 2012, toka e destinuar për projekte të mëdha ishte rritur me 170% në 3 vite. Më 2012 ligji për tokën është modifikuar për të favorizuar blerjet e mëdha të kompanive”. Në thelb, thekson docentja e Columbia University, qeveria ka vënë në praktikë një plan që u shet pjesë territori kompanive të mëdha në gjendje që të investojnë dhe ta përmirësojnë zhvillimin rural, por me efekte të këqija: “Duhet të pyesim – vazhdon akoma ajo – nëse persekutimi këmbëngulës i rohingiave (dhe i grupeve të tjera minoritare) nuk mund të gjenerohet pjesërisht nga interesa ushtarake dhe ekonomike, por më shumë nga çështje kryesisht etniko-fetare […] Kohët e fundit, qeveria ka caktuar 1268077 hektarë në zonën e banuar nga rohingiat për zhvillim rural biznesor; Ky është një goxha hop respektivisht alokimit të parë formal të 2012, për vetëm 7000 hektarë. Në një masë të caktuar, vëmendja ndërkombëtare mbi besimin fetar ka lënë në hije blerjet e trojeve që kanë goditur miliona njerëz, midis të cilëve komunitetet rohingia”. Një këndvështrim që shton një element pak të investiguar.
Përballë gjithë kësaj, sido që të shkojë çështja, përzënia e rohingiave është tashmë fakt. Një fakt që ka parë si Kombet e Bashkuara, ashtu edhe qeveri të veçanta (për shembull, ajo e Malajzisë) të marrin një pozicion mjaft kritik – siç kanë disa muaj më parë edhe 13 nobelistë.
Pikërisht ky çmim, prej një lloj ironie të historisë, i është atribuar Aung San Suu Kyi më 1991; zonja, sot në drejtimin e Mianmarit, nuk ka reaguar. Heshtja e saj është kritikuar shumë, ashtu si misioni që i kish ngarkuar ish-sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, Kofi Annan më 2016 – që në rikthimin nga Rakhine, ka mbrojtur heshtjen e nobelistes dhe ka mohuar legjitimitetin e termit “gjenocid”, përkufizim i përdorur nga Malajzia. Për hir të së vërtetës, Suu Kyi ka bërë më shumë sesa një hap normal: përveç misionit Annan ka mbështetur një kombëtar dhe u ka shkruar ushtarakëve, duke u kërkuar shpjegime. Por i është kundërvënë një hetimi të pavarur të Kombeve të Bashkuara dhe mbi të gjitha, nuk e ka marrë përpara problemin duke u kufizuar të thotë, në një intervistë për “BBC”-në, se rohingiat “mund të kthehen dhe do të jenë të mirëpritur”. Por në çfarë kushtesh?
Partia e saj, që ka fituar zgjedhjet e para të lira në vitin 2015, ka fituar Presidencën e Republikës dhe shumicën në Parlament. Por ushtarakët, prej vullnetit të kartës kushtetuese, kontrollojnë pjesë të Parlamentit, domethënë 25% të vendeve si në Dhomën e Lartë, ashtu edhe në Dhomën e Ulët: një peshë jo indiferente. Veç kësaj, ligji përcakton se nuk mund të jetë President i Mianmarit kush është i martuar me të huaj apo fëmijët e të cilit janë të tillë: pasi Suu Kyi ishte martuar me një britanik dhe ka dy fëmijë me pasaportë britanike, i është dashur që të kënaqet me një rol prej këshilltareje dhe të ministres së Punëve të Jashtme. Së fundi, ushtarakët kanë marrë kontrollin e 3 ministrive kyçe: të Mbrojtjes, të Brendshme dhe atë të Kufijve.
E shtypur midis një pushteti formalisht në duart e saj, por në realitet akoma në pjesën më të madhe nën kërcënimin e ushtarakëve, fituesja e një Çmimi Nobel që pati një vlerë politike të madhe, sot gjendet duke u përballur me rrezikun gjithnjë e më të mundshëm të një grushti shteti të radhës. Dhe dëshiron që të shmangë këtë në mënyrë që dosja rohingia t’u japë përkrahësve të një grushti të mundshëm shteti një kartë për t’u luajtur.
Dëshmia rrëqethëse
Në një pamje të publikuar nëpërmjet rrjeteve sociale myslimanët nga Arakani tregojnë tmerrin që përjetuan nga masakra në rajon.
Njëri prej të rinjve, i cili flet në pamje thotë se pas vrasjes së 4 personave me armë dhe djegies së tyre kanë ikur nga rajoni. “Ata vrasin vëllezërit tanë. Ne po ikim dhe po migrojmë nëpër vende myslimane”, thotë ai.
Një grua në pamje tregon tmerrin me lotë në sy. “Vajzën, mbesën, fëmijët, nusen i vranë me armë dhe i dogjën me benzinë”, tregon ajo.
Edhe një burrë tjetër nga myslimanët e Arakanit thotë se nipi, nusja dhe të gjithë fëmijët e tij janë masakruar duke i djegur.
Një tjetër person në pamjet thotë se është nga rajoni Tulatuli dhe se çdokush nga ky vend po vritet. “Duke e kaluar lumin në Tulatuli na sulmuan. Vranë 4 vëllezërit e mi”, tha ai.
Ndërkaq edhe një i moshuar foli për dhunën në rajon. “Po na vrasin! Me armë! Po na djegin me benzinë”, thotë ai.
Personi, i cili ka inçizuar këto pamje thotë: “Shikoni, çfarë mund t’u bëjmë këtyre vëllezërve e motrave. Këta vëllezër e motra vijnë nga Tulatuli”.
Në Arakan pas sulmeve në pikat e kontrollit të policisë më 25 gusht, në operacionet e gjera të forcave të sigurisë së Mianmarit kundër myslimanëve, një numër i madh i civilëve kishin humbur jetën, kurse një numër i madh i personave janë detyruar të zhvendosen nga shtëpitë e tyre.
Në operacionet e ushtrisë janë djegur qindra shtëpi dhe tani janë në gjendje të papërdorshme. Meqë qeveria e Mianmarit nuk lejon hyrjet dhe daljet nga rajonet e izoluara nga bota, nuk mund të bëhen përcaktimet e sakta lidhur me numrin e civilëve të vdekur.
Dhjetëra mijëra myslimanë të Arakanit, të cilët kanë ikur nga fshatrat e tyre, po ikin në zona relativisht të sigurta ose përpiqen që të kalojnë në Bangladesh nëpërmjet rrugëve ilegale.
Përgatiti:
ARMIN TIRANA
