Me Traktatin e Versajës, të nënshkruar nga të plotfuqishmit respektivë më 15 maj 1768, Republika e Gjenovës ia ofroi Mbretërisë së Francës ishullin e trazuar dhe krenar të Korsikës, si garanci për borxhet e kontraktuara me Parisin të barabarta me 2 milionë lira gjenoveze. Situatë politike e ishullit, në momentin e kalimit të përgjegjësive, ishte në rebelim të plotë kundër pushtimit gjenovas, që vazhdoi i udhëhequr nga patrioti i madh Pasquale Paoli edhe kundër francezëve. Zjarri indipendentist u shtyp midis 8 dhe 9 majit 1769 nga francezët me betejën e Ponte Nuovo, që në vijim të fitores pushtuan të gjithë Korsikën, por pavarësisht kësaj nuk arritën që t’i ndërpresin raportet e rrënjosura dhe shumëshekullore tregtare dhe kulturore me gadishullin italian.
Dekreti i ribashkimit të Korsikës me Francën, akti i fundi i aneksimit francez ndaj ishullit të Mesdheut, ndodhi më 30 nëntor 1789. Por italianizmi ishte shumë i fortë, aq sa filologu dhe historiani Niccolò Tommaseo, në bashkëpunim me magjistratin dhe poetin Salvator Viale nga Bastia, midis viteve Tridhjetë dhe Dyzet të Tetëqindës studioi të folurën korsikase, e influencuar nga krahina e Toscana, duke e përkufizuar si më të pastërtin midis dialekteve italiane. Gjatë gjithë pjesës tjetër të shekullit pati një lloj përçarjeje të aspekteve gjuhësore: e folura korsikase u konsiderua e përshtatshme vetëm për subjekte të ulëta, ndërsa për ato më të larta e më serioze zgjedhja binde mbi italishten.
Ndryshimi i kursit francez ndodhi me Napoleonin e III-të dhe francezizimi që solli imponimin e gjuhës, të ligjeve dhe të zakoneve franceze. U arrit deri në njohjen e munguar të titujve studimorë të lëshuar nga universitetet italiane. Garibaldinë dhe patriot të ndryshëm italianë qenë me prejardhje korsikane, si për shembull Leonetto Cipriani di Centuri që e përfundoi karrierën e tij të bujshme politike dhe ushtarake, duke u bërë sentor i Mbretërisë së Italisë. Pas Luftës së Parë Botërore, aspekti i italianitetit ishullor erdhi duke u përkeqësuar për shkak të politikës shoviniste franceze që pretendonte të anulonte çdo referim kulturor italian të Korsikës, duke prishur me të njëjtin ritëm edhe lidhjet politike e tregtare. Qe në këtë kontekst që, si reaksion, lindi në Korsikë një lëvizje e zjarrtë irredentiste që u përhap në të gjithë popullsinë dhe në të gjitha shtresat shoqërore.
Situata ekonomike, tashmë e brishtë, ishte bërë katastrofike: shumë korsikanë u detyruan që të emigrojnë dhe të bëjnë zgjedhje ane. Kush u mbështet tek Franca arriti që të gjente një punë në administratë dhe në ushtrinë koloniale franceze, kush shikonte një të ardhme për ishullin në Itali, si shumë intelektualë, shkuan për të studiuar dhe punuar në Itali. Ndërkohë në Korsikë u verifikuan përplasje të vazhdueshme meskine midis klaneve, “famullive” autonomiste dhe grupeve të pensionistëve të vjetër të perandorisë koloniale franceze për ndarjen e kuotave lokale të pushtetit.
Me ardhjen e Mussolini në pushtet, në Itali u rrit interesi për territoret me kulturë dhe gjuhë italiane akoma jo të bashkuar me Romën, si për shembull Korsika dhe Malta. Ndërkohë u rrit në Korsikë dhe në zona të tjera irredente një ndjenjë shumë e fortë në favor të Romës, e avantazhuar veç të tjerash nga arritjet sociale të regjimit. Veç të tjerash, të përditshme si “Il Telegrafo” i Livorno dhe “L’Isola” e Sassari botonin në mënyrë të përjavshme një faqe lidhur me jetën korsikane. Njëkohësisht lulëzuan revista me karakter të spikatur korsikan dhe irredentiste, të tilla si “Korsika e lashtë dhe moderne” e Francesco Guerri, me pseudonimin “Mimmo Grosso”, dhe “Ideja Korsikane”, e drejtuar nga Anton Francesco Filippini. Një prej intelektualëve të parë korsikanë në favor të Italisë qe Petru Rocca, i lindur në Vico me 28 shtator 1887. Pasi ka marrë pjesë në Luftën e Parë Botërore, në vitin 1920 themeloi revistën “A Muvra”, organ informacioni i Partisë Korsikane të Aksionit (PCdA).
Kjo parti në vitin 1927 u riemërtua Partitu Corsu Autonimistu, statutin e të cilës donte ta shkruante Rocca me objektivin e një rezistence korsikane ndaj Francës. Duke qenë se kishte marrë një gjurmë të fortë antifranceze në vitin 1939 partia u ndalua me akuzën se kishte bashkëpunuar me Mussolinin. Revista tashmë e përmendur “A Muvra” e ekspozonte vazhdimisht objektivin fiks e gazetarëve të saj: bashkimin e Korsikës me Italinë. Patriot të tjerë qenë Petru Giovacchini, Marco Angeli dhe Bertino Poli, të cilët në vitet ’30 themeluan Grupet e Veprimit Korsikan, me qëllim zhvillimin e aktiviteteve kulturore dhe politike për aneksimin e Korsikës me Mbretërinë. Ndërsa dy të parët trajtonin argumenta të ndryshme dhe letrare, Poli shprehu një përmbajtje më politike me vepra të tilla si “Mendimi irredentist korsikan dhe polemikat e tij”, i botuar në Firenze në vitin 1940, dhe “A Corsica di dumani”, botuar në Livorno në 1943. Por ai që aderoi më konkretisht dhe më faktikisht me fashizmin e që ngjalli kështu vlerësim më të madh pranë autoriteteve italiane qe Petru Giovacchini.
Ai lindi në Canale Verde më 1 janar të 1910 nga një familje e vjetër fisnike, italiane për nga kultura, ndjenjat, traditat. Paraardhësit e tij kishin luftuar gjithmonë për italianitetin e Korsikës. Simeone Giovacchini, i burgosur gjatë lëvizjeve të para antifranceze, vdiq në Kështjellën e Tulonit pa i mohuar asnjëherë idealet e tij të lirisë nga i huaji. Një tjetër paraardhësi i tij, Anghieluvisu, mori pjesë aktivisht në Rilindjen italiane si kreu i Pennuti, karbonarëve korsikanë. Petru Giovacchini u transferua në Bastia për të studiuar në Liceo Nazionale dhe thuhet se qysh si adoleshent bashkëpunoi me periodikët që kishin të bënin me autonomizmin korsikan. Në 1927, duke qenë se kish vendosur se duhej të shkruante në një të përjavshme patjetër irredentiste, themeloi “Primavera”, por që u sekuestrua shpejt, duke shkaktuar kështu për Giovacchini përjashtimin nga liceu. Dy vitet e mëpasme botoi dy përmbledhje me këngë patriotike dialektore: “Musa casalinga” dhe “Rime notturne”. Në 1930 u regjistrua në Fakultetin e Mjekësisë pranë Universitetit të Pizës, por, pasi është kthyer më pas në Korsikë, për të asistuar babain e sëmurë rëndë, u detyrua që të bëjë shërbimin e detyruar ushtarak, duke pësuar persekutime dhe dhunë gjatë shërbimit, me përfundimin e të cilit ju mohua mundësia për të përfunduar studimet në Itali. U transferua në Universitetin e Padovas ku themeloi në 1933 Grupet e Kulturës Korsikane në nëntorin e po atij viti. Shumë shpejt këto grupe u transformuan në Grupet e Veprimit Korsikan. Petru Giovacchini qe vullnetar në Afrikën Lindore, i rekrutuar në Batalionin e 147-të CC.NN. Qe vullnetar në Spanjë, si mjek i Milicisë, duke u dalluar për trimëri, duke siguruar dekorata dhe transferimin në shërbimin e përhershëm për merita lufte. Kur Italia hyri në luftë më 10 qershor të 1940, Petru kërkoi që të luftojë në vijën e parë për çlirimin e Korsikës nga zgjedha franceze, por Komanda e Përgjithshme e Milicisë mendoi se do të kishte shumë më e frytshme të shfrytëzoheshin aftësitë e tij dialektike në fushën e propagandës. Deklarimi i luftës së Francës dhe pushtimi i Korsikës nga ana e trupave italiane u dhanë shpresë irredentistëve, por Mussolini e shtyu formalizimin e aneksimin me mbarimin e luftës, për të mos bërë armike Francën e qeverisë së Vichy. Në vitin 1942 u propozua si Guvernator i Korsikës sapo të mbaronte konflikti i ashpër luftarak.
Në shkurt të 1943 në Sardenjë u krijua Batalioni Korsikan, i inkuadruar në Legjionin e 73-të Këmishëzi. Ky episod përfaqësoi kulmin e bashkëpunimit midis korsikanëve dhe italianëve. Pas 8 shtatorit, përpara ripushtimit të Korsikës nga ana e trupave goliste, u kidnapua nga partizanët lokalë dhe më pas u dënua me vdekje Koloneli Petru Simone Cristofini, me akuzën se kishte bashkëpunuar me autoritetet italiane e gjermane të pranishme në ishull dhe pse u kishte dhënë informacione lidhur me rezistencën lokale. U pushkatua në Algjer në nëntor të 1943, pasi Koloneli kishte tentuar vetëvrasjen, duke u hedhur nga një dritare e katit të katërt të gjykatës. Bashkëshortja e tij, Marta Renucci, gruaja e parë në Korsikë gazetare, u dënua me 5 vite burg, që ju desh t’i bënte në burgjet e Algjerit, dhe me konfiskimin e pronave. Me të njëjtat akuza u dënuan me vdekje, Koloneli Pantalacci dhe i biri Antoine, por që arritën në kohë të arratisen në Itali. Një kolonel tjetër, Pascal Mondielli, u dënua me burgim të përjetshëm si kolaboracionist. Pas 8 shtatorit, Petru Giovacchini ia besoi organizatën irredentiste Giuseppe Mastroserio dhe u transferua në veri për t’u rekrutuar në Republikën Sociale Italiane bashkë me miqtë e tij, Angeli dhe Poli. Nuk u kthyen më në Francë, pasi mbi ta rëndonte dënimi me vdekje.
Në vjeshtën e vitit 1946 Gjykata e Drejtësisë e Bastias dënoi me vdekje në mungesë Giovanni Luccarotti, një pasardhës i largët i Pasquale Paoli, Pietro Luigi Marchetti, gazetar Bertino Poli, Marco Angeli dhe Petru Giovacchini, të gjithë në kërkim, të strehuar në Itali, ku jetonin në gjysmëklandestinitet për të shmangur drejtësinë franceze. Me dënime të rënda u dënuan të akuzuar të tjerë: Petru Rocca me 15 vjet punë të detyruar, u internua në Guajanë; Yvis Croce, punonjës i Arkivit Shtetëror të Korsikës me 5 vjet punë të detyruar; Don Domenico Parlotti, kanonik i Katedrales së Bastias dhe shkrimtar që shkruante në dialekt, me 10 vjet burg, vdiq në burg; Don Giuseppe Damiani, Drejtor Didaktik me 5 vjet punë të detyruar. Rezultuan të dënuara edhe dy gra: Margherita Ambrosi, vejusha e poetit Piazzoli, që kishte lavdëruar Italinë me 5 vjet burg dhe Maria Rosa Alfonsi, parukiere e re nga Ajaccio, në mungesë me 5 vjet punë të detyruar. U dënua me 2 vjet burg Angelo Giovacchini, vëllai i Petru. Të gjithë u konsideruan fajtorë se kishin bërë atentat ndaj sigurisë kombëtare. Pronat e tyre u konfiskuan, me përjashtim të Angelo Giovacchini. Ndërsa Marco Leca, kryebashkiaku i Pastricciola, u dënua me degradim kombëtar.
Represioni francez, që ka pasuar fitoren e ushtrive aleate, qe mjaft i egër; çdo lëvizje autonomiste u shtyp. U desh të ndalohej dhe të anulohej çdo rekurs ndaj gjuhës italiane dhe deri ndaj dialektit korsikas. Kur kapeshin duke folur në dialekt, nxënësit e shkollave të ndryshme përjashtoheshin dhe deri dënoheshin. Qe një represion mizor. Deri Kisha Katolike, që deri më atëhere e kishte adhuruar italishten, në predikime, në falje, në komunikimet zyrtare, u shtrëngua që të përdorë frengjishten nën kërcënimin e arrestimeve e persekutimeve. Më pas irredentistët u persekutuan egër, u kapën u arrestuan, u procesuan, u dënuan, u deportuan. Francezizimi i ishullit u krye me një kolonizim në kuptimin e vërtetë të fjalës të imponuar me sjelljen e kultivuesve francezë refugjatë nga Algjeria dhe jo vetëm, të famshmit Pieds Noirs, të cilëve ju dhanë trojet më të mira kadastrale të ishullit. U favorizua edhe spekulimi turistik i huaj dhe në fund, për të kurorëzuar veprën, u transferua Legjioni i Huaj në Corte. Këto manovra me karakter neokolonial kanë shfytyruar me sa duket krejtësisht kuadrin etnik të Korsikës.
Përgatiti
ARMIN TIRANA
