“The Economist”
Liu Xiaobo, i cili vdiq më 13 korrik, ishte pothuajse një emër familjar në Perëndim. Ishte nga ata në Kinë që kanë bërë thirrje për demokraci, duke iu rezistuar përpjekjeve të pamëshirshme të Partisë Komuniste për ta penguar atë që të vendosë vetë, emri i z. Liu shquhet.
Thirrjet e tij dinjitoze, të qeta dhe të vazhdueshme për liri për popullin e Kinës e bënë z. Liu një nga gjigantët globalë të mospajtimit moral, i cili është i ngjashëm me Andrei Saharov dhe Nelson Mandela. Ashtu si ata, ai ishte një i burgosur i ndërgjegjes dhe fitues i Çmimit Nobel për Paqe.
Z. Liu vdiq në një shtrat në spital në Kinën Verilindore nga kanceri i mëlçisë. Vuajtja e duruar nga z. Liu, familja dhe miqtë e tij u përzie nga rrethanat e tij të mjerueshme. Z. Liu, një akademik dhe autor i specializuar në letërsi dhe filozofi vuante prej tetë vitesh një dënim 11-vjeçar për përmbysje të regjimit. Krimi i tij ishte se kishte shkruar një peticion ku bënte thirrje për demokraci, një kauzë për të cilën luftonte prej dekadash të tëra. Ai ishte i shquar në protestat e sheshit Tiananmen të vitit 1989. Megjithëse në një spital civil, ai ende mbeti i burgosur. Qeveria refuzoi kërkesën e tij dhe të familjes së tij që të lejohej të kërkonte trajtim jashtë vendit. Qeveria vendosi roje rreth pavijonit ku mbahej i shtruar në spital, porositi ushtrinë e tij të censorëve të internetit për të fshirë çdo shprehje simpatie për të dhe urdhëroi familjen e tij të heshtte.
Partia Komuniste dëshiron që bota ta harrojë z. Liu dhe kauzën e demokracisë për të cilën ai qëndroi. Ekziston një rrezik që kjo do të ndodhë.
Një lojë cinike
Qeveritë perëndimore kanë një histori të gjatë të ndrojtjes dhe cinizmit në përgjigjet e tyre ndaj trajtimit abuziv të disidentëve të Kinës. Në vitet 1980, kur Kina filloi të hapej në botën e jashtme, liderët perëndimorë ishin aq të etur për të fituar mbështetjen e tyre në luftën e tyre kundër Bashkimit Sovjetik, saqë ata bënë pak zhurmë për të burgosurit politikë të Kinës.
Pse e mërzisnin reformatorin Tensioapini njerëz të harruar si Wei Jingsheng, i cili kishte shërbyer për një periudhë 15-vjeçare në lëvizjen e demokracisë, e cila përfshiu protesta të përhapura anembanë Kinës dhe të cilat Tensiaopini shtypi në vitin 1979?
Qëndrimet e liderëve perëndimorë ndryshuan në vitin 1989 kur udhëheqësi kinez shtypte trazirat e sheshit Tiananmen, duke rezultuar në qindra të vdekur. Papritmas u kthye në modë që liderët perëndimorë të ankoheshin për disidentët e burgosur. Kjo ndihmoi që Kina të dukej më pak e rëndësishme kur Bashkimi Sovjetik po shkatërrohej. Herë pas here, qeveria nisi të lirojë dikë, me shpresën për të rehabilituar veten në sytë e botës. Udhëheqësit perëndimorë ishin mirënjohës. Ata donin t’u tregonin njerëzve të tyre, ende të zemëruar nga masakra në Pekin, se presioni po jepte rezultate.
Nga mesi i viteve 1990 ekonomia e Kinës po lulëzonte dhe ekonomia që po lulëzonte i dërgoi disidentët përsëri në persekutime. Në sytë e zyrtarëve perëndimorë, Kina po bëhej shumë e pasur për t’u shqetësuar. Firmat më të mëdha në botë po interesoheshin për të hyrë në tregun e saj.
Amerika, Britania dhe vende të tjera krijuan “dialogje për të drejtat e njeriut”, të dobishme për ndarjen e gjërave humanitare nga deformimi i nivelit të lartë politik. Kriza globale financiare në vitin 2008 e rëndoi më tej balancën. Perëndimi filloi ta shihte Kinën si shpëtimtarin e saj ekonomik. Më parë këtë muaj liderët e grupit të vendeve të G20, përfshirë presidentin e Kinës, Xi Jinping, u mblodhën në Gjermani për një takim vjetor. Nuk kishte asnjë reagim nga asnjë prej liderëve të këtyre vendeve lidhur me z. Liu, sëmundja e të cilit sapo ishte bërë e ditur.
Pse ankohen?
Kina hakmerret kundër vendeve që kritikojnë treguesit e saj për të drejtat e njeriut. Kina rivendosi marrëdhëniet me Norvegjinë vetëm vitin e kaluar, pasi i kishte ndërprerë ato pasi Oslo kishte organizuar ceremoninë e Çmimit Nobel për disidentin Liu në vitin 2010 ku ai mori edhe çmimin. Kina nuk pranoi ta lirojë atë nga burgu dhe ai u përfaqësua në ceremoninë e marrjes së Çmimit Nobel nga një karrige boshe.
Për më tepër, udhëheqësi i Kinës nuk ka gjasa të dëgjojë. Para se të merrte pushtetin në vitin 2012, ai tallej me “disa të huaj, barkderra, të cilët nuk kanë bërë asgjë më të mirë se të përpiqen të tregojnë me gisht vendin tonë”. Në zyrën e tij ai ka ngritur presionin ndaj disidentëve dhe të tjerëve që fyejnë Partinë Komuniste, të ndihmuar nga ligjet e reja të sigurisë. Ai po përqafon gjithashtu teknologji të reja, të tilla si inteligjenca artificiale, të cilat premtojnë të mbikëqyrin krijuesit e problemeve në mënyrë më efektive.
Megjithatë ka arsye të mira pse liderët perëndimorë duhet të flasin me zë të lartë për disidentët e Kinës të gjithë në të njëjtën kohë. Nëse Perëndimi vepron në të njëtën kohë dhe me një zë të bashkuar mund të thuhet se do të jetë e ekzagjeruar aftësia e Kinës për t’u hakmarrë.
Ekonomia kineze varet nga tregtia. Për Norvegjinë e vogël, ndikimi ekonomik ishte i kufizuar.
Udhëheqësi kinez është i bindur se burgosja e kundërshtarëve paqësorë është normale. Heshtja vetëm e inkurajon atë t’u mbyllë gojën akoma edhe më shumë aktivistëve të të drejtave të njeriut dhe demokracisë. Dhe mos harroni se për ata që rrezikojnë çdo gjë në kërkim të demokracisë, ndërgjegjësimi se ata kanë mbështetjen perëndimore është një nxitje e madhe edhe nëse nuk do të sigurojë lirimin e tyre nga burgjet.
Një parim jetik është në rrezik, gjithashtu. Në vitet e fundit ka pasur shumë debate në Kinë rreth asaj nëse vlerat janë specifike universale ose kulturore. Perëndimi tregoi se në heshtje pajtohet me Presidentin e Kinës; se nuk ka vlera mbizotëruese dhe Perëndimi nuk ka të drejtë të komentojë mbi Kinën se si zbatohen këto vlera universale të lirisë. Ky mesazh jo vetëm që minon kauzën e liberalëve në Kinë, por gjithashtu ndihmon Presidentin Xi të mbulojë argumentin e tij. Kina, ashtu si vendet perëndimore, është nënshkruese e Deklaratës Universale të OKB-së, e cila thotë: “Të gjitha qeniet njerëzore lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe të drejta”. Nëse Perëndimi është tepër egoist dhe cinik për të vënë ndonjë dyqan me vlera universale kur disidentët në Kinë po harrohen, kjo rrezikon ta shkatërrojë imazhin e Perëndimit nëpër botë dhe në fund të fundit, edhe në shtëpi.
Perëndimi duhet të kishte folur për z. Liu. Ai përfaqësoi llojin më të mirë të mospajtimit në Kinë. Projekti për demokracinë, i njohur si Karta 08, e cila u burgos, ishte e qartë në kërkesat e saj. Ajo synonte t’i jepte fund dominimit të një partie dhe synonte liritë e vërteta.
Qëllimi i z. Liu nuk ishte të shkaktonte trazira, por të inkurajonte diskutim paqësor. Ai pati sukses të shkurtër. Qindra njerëz, duke përfshirë intelektualë të shquar, kishin nënshkruar kartën deri në kohën kur z. Liu u çua në qelinë e tij. Që atëherë, censorët e Partisë Komuniste dhe rojet e tyre i mbyllën debatet mbi këtë hap drejt demokracisë së Kinës. Perëndimi duhet të ndalojë të punojë për këta censorë. Misioni i disidentit, Liu Xiaobo, fatkeqësisht ka mbaruar.
Ky artikull u shfaq në seksionin liderët e botimit të shtypur nën titullin “Ndërgjegjja e Kinës”
