Nga filozofët klasik më të mëdhenj, nxënësi më i njohur i Sokratit dhe ndoshta më i devotshmi ndaj mësimdhënieve të tij, me dhunti të shumta, Platoni, rezultoi objekt studimi, por edhe kritikë të ashpër për pasardhësit e tij. Shumë u mbështetën në mësimdhëniet e tij për të futur teori të reja dhe sisteme filozofike që shumë i përdorën, zakonisht duke i përzier, që t’u shërbenin për përfitime vetiake. Sido që të jetë, Platoni ka qenë dhe mbetet një nga filozofët më të rëndësishëm të Greqisë klasike dhe nuk do të pushoi asnjëherë së studiuari nga adhuruesit e filozofisë dhe jo vetëm. Por, edhe pse janë shkruajtur shumë për veprat dhe mësimdhëniet e tij, ekziston një pjesë që nuk duket se i intereson shumë filologëve modern dhe kërkuesve. Brenda veprës të Platonit fshihen shumë dije të thella brendësore që nuk dallohen në sy të parë. Dhe megjithatë, Esoterizmi është elementi mbizotërues në veprën e filozofit të madh, i cili njohu të gjitha qendrat më të rëndësishme të dijes që ekzistonin në periudhën e tij, brenda dhe jashtë hapësirës greke.
Për njeriun
Për sa i përket përbërjes së njeriut si qenie, esoterizmi përmend se njeriu përbëhet nga dy elementë bazor: Shpirtin (e pavdekshëm) dhe personalitetin. Brenda ciklit të rimishërimeve, ajo që mbetet e pandryshueshme, e pashpërbërshme, e përjetshme është Shpirti, i cili mishërohet çdo herë në një trup të shpërbëshëm që ka karakteristika të veçanta, të cilat përbëjnë personalitetin e çdo individi. Personaliteti përbëhet nga katër mbartës themelor: trupin fizik, energjia që i jep jetë këtij trupi- që në esoterizëm quhet prana-botën tonë ndjesore dhe mendjen egoiste, i cili mendohet dhe e drejton njeriun në bazë të dëshirave dhe qëllimeve të tija personale. Këto 4 mbartës lidhen me 4 elementët krijues të botës: Tokë, Ujë, Ajër, dhe Zjarr sipas radhës.
Shpirti nga ana tjetër është ai që bën pjesë tek esenca hyjnore, është pika e shenjtë e njeriut dhe pikërisht për këtë arsye përbën një urë e cila bashkon njeriun me Perënditë. Përbëhet nga mendja e pastër dhe altruiste Manasi në sanskritisht, “nga mbartësi parandjesor Budi dhe nga shkëndia hyjnore e Vullnetit ose Atma, që është qenia e vërtet e njeriut, shkaku i të gjithë të tjerëve, INDIVIDI”.
Të gjithë këta mbartës të njeriut do të mund të kategorizoheshin edhe me një mënyrë tjetër në tre vende: Trup, Psikikë, Mendje ose Shpirt, dhe psikia përbërëse e urës midis Trupit dhe Shpirtit. Këtë ndarje e gjemë në mënyrë shumë të qartë tek Platoni ku thotë “Νουν μεν εν ψυχή, ψυχή δε εν σώματι ξυνιστάς το παν ξυνετεκταίντο” që do të thotë “Pasi vuri mendje tek shpirti dhe shpirt tek trupi (Krijuesi) ndërtoi gjithçka që ekziston”. Për të njëjtën gjë na flet Platoni, kur i referohet shpirtit dhe pjesëve të tij. Ai mendon se shpirti përbëhet fillimisht nga dy pjesë, një të vdekshëm dhe një të pavdekshëm. Pjesa e tij e pavdekshme është që burgoset brenda trupit të vdekshëm – i cili është mishërimi i Shpirtit brenda botës materiale – ndërsa ai i vdekshmi është mbartësi ndjesor dhe mendor i personalitetit. Pjesën e vdekshme ndanë Perënditë në dy të tjerë, një superior dhe një inferior dhe midis tyre vendosën “frenat”, që është mendja që arsyeton, që është intelekti fizik i njeriut. Platoni e quan pjesën inferiore dëshirori dhe e lidh me instiktet si dhe dëshirat e ulta, pjesën superiore e quan zemërori që përfshin emocionet tona të ndryshme, të cilat ndikojnë mbi gjendjen tonë emocionale. E para bazohet tek qejfi dhe përmban fantazitë dhe dëshirat, ndërsa e dyta bazohet afër kokës.
Përsa i përket pjesës së pavdekshme të shpirtit, sipas filozofit të madh quhet logjiku. Që të ekzistoi harmoni dhe drejtësi tek njeriu, duhet që kjo pjesë e pavdekshme të kontrollojë dhe të mbizotërojë mbi të gjitha të tjerat. Sipas esoterizmit, që njeriu të zhvillohet dhe të përmirësohet vazhdimisht është i detyruar që të veprojë dhe të jetojë duke u mbështetur mbi pjesën e tij Shpirtërore dhe duke kontrolluar personalitetin e tij.
Për Qytetin. Për Botën.
Këtë trepjeshmëri të Shpirtit shtjellon Platoni në veprën e tij “Republika” dhe e lidh me drejtësinë, si për sa i përket njeriut, ashtu edhe përsa i përket republikës, me caktimin e qytetarëve në tre kasta. Kjo ndarje nuk bëhet në bazë të trashëgimisë, as sipas statusit ekonomik të qytetarëve, por bëhet në bazë të zhvillimit brendësor të secilit dhe aftësisë së tij për të përdorur logjikën, duke kontrolluar personalitetin dhe pjesët inferiore të psikikës.
Këto tre kastat e qytetarëve karakterizohen nga një virtyt, gjithmonë në përputhje me pjesën e shpirtit që dominon. Kështu pra, tek ata që mbizotëron logjika – si rrjedhim janë më të zhvilluarit nga ana brendësore dhe kontrollojnë më mirë elementët e mëposhtëm të personalitetit – karakterizohen nga virtyti i diturisë dhe bëjnë pjesë tek kasta e Klerikëve. Janë ata të cilët, pasi e kanë zbatuar drejtësinë tek vetja e tyre, mund ta ushtrojnë në qytet dhe të udhëheqin drejtësisht të tjerët.
Më pas vijnë Rojtarët, ku dominon pjesa e zëmërorit tek psikika dhe karakterizohet nga virtyti i trimërisë. Janë rojtarët e qytetit, që, nëpërmjet stërvitjes së duhur mund të përdorin pjesën e zëmërorit të psikikës, duke kultivuar pjesët më të pastra dhe të larta të ndjenjave, ndërkohë që kanë kontrolluar dëshirorin inferior.
Dhe së fundmi kemi njerëzit që kontrollohen nga dëshirori dhe karakterizohen nga virtyti i modestisë. Janë bujqërit dhe artizanët e qytetit. Ndarja që bën Platoni, për arsye se bëhet në bazë të karakteristikave natyrale dhe jo në bazë të ndarjes klasore apo ekonomike nuk përmban asnjë llojë rracizmi. Të gjithë janë të dobishëm brenda Republikës së tij dhe të gjithë janë të nevojshëm. Por, që republika të funksionojë drejtësisht dhe të jetë burim i zhvillimit për qytetarët e saj, secili prej tyre duhet të ketë vendin që i takon dhe të kontribojë në përputhje me mundësitë dhe aftësitë e tij tek të gjithë të tjerët, gjithmonë me synimin e të mirës së përbashkët.
Ky është revolucioni që sjell Platoni në të dhënat e epokës me rezultat pranimin e kritikave të ashpra dhe dyshimeve të shumta. Por duke studiuar dikush sidomos këtë vepër, “Republikën”, vetëdijësohet për kuptimin e saj në mënyrë shumë natyrale dhe kupton se të gjitha këto bazohen në të vërteta shumë të thella, të cilat filozofi i zotëroi nga qëndrat e mistereve të epokës së tij tek të cilat ishte initacionuar.
Për Botën.
Të dhënat më të shumta për botën dhe krijimin e saj i takojmë tek Timeo. Edhe pse bëhet fjalë për një nga dialogët e Platonit, tek kjo vepër shprehet shumë pastër një Mësimdhënie Sekrete. “Nuk është rastësore që Platoni vendos një Pitagorian, Timeo, që ta rrëfejë, pasi Pitagorianët shprehnin në lashtësi dijet më të thella të filozofisë brendësore. Pastaj shumë studiues mendojnë se tek Timeo përmbahen dije pitagoriane të pastra, të cilat i kishte në zotërim Platoni”.
Timeo e fillon me një nga pyetjet më të rëndësishme dhe filozofike të të gjitha kohërave dhe të të gjithave sistemeve filozofike: “Çfarë është qenia? Çfarë është ajo që ekziston gjithnjë, por nuk lind asnjëherë dhe çfarë është ajo që gjithnjë lind, por asnjëherë nuk ekziston?” Është pytja e përjetshme filozofike për “atë që është” dhe “ajo që ekziston”, bota e krijuar dhe ajo e pakrijuar, e shfaqura dhe e pashfaqura.
Që tek Republika, me anë të mitit të shpellës, Platoni ndan të shfaqurën, botën e ndryshueshme materiale të iluzionit, Eterin, nga bota e vërtet dhe e pandryshueshme e Arketipeve, botës së Ideve, ajo që ngelet e Njëjtë. Atje banojnë 4 Arketipe: Mirësia, Drejtësia, Bukuria, e Vërteta, që mishërohen në botën materiale si Feja, Politika, Arti dhe Shkenca.
Përsa i përket Krijimit fillestar, Platoni nëpërmjet gojës së Timeo thotë se në fillim ishte kaosi, Por Krijuesi vendosi rregull në atë kaos dhe formoi universin, pasi vuri mendje tek shpirti dhe shpirt tek trupi, duke përdorur analogjinë, të cilën e shtjellon matematikisht gjatë veprës.
Në vazhdim përmend 4 elementët, Tokë, Ujë, Ajër, Zjarr nga të cilat, duke u bashkuar sëbashku nëpërmjet një anlogjie harmonike, Perëndia formoi botën e dukshme e të shfaqur. Nga këto katër elementët krijoi edhe njeriun me 4 mbartësit e tij të personalitetit të cilat përment Esoterizmi.
Shpirti i botës u krijua përpara se të krijohej trupi i tij dhe u vendos fillimisht në qendër. Më pas u zgjerua në mënyrë që të mbulonte të gjithë botën nga jashtë. “Këtu, në përputhje me analogjinë e strukturës së njeriut sipas Esoterizmit, mund të themi se Platoni i referohet Aurës së Botës, diçka e paaritshme për trurin njerëzor”.
Në vazhdim, lidh 4 elementët me 4 στερεά, të përbërë nga trekëndësha, të cilët kontraktohen në krijimin e botës. Lidh pra Zjarrin me Piramidën-me katër faqe, Ajrin me tetë faqe, Ujin me njëzet faqe, dhe tokën me kubin. Me anë të kombinimit të këtyre figurave gjeometrike. Perëndia krijon botën. Por ekziston edhe një στερεό i pestë që lidhet me elementin e pestë, Eterin. Është pesëkëndëshi me 12 faqe, i cili përmbahet në format e botës së padukshme, tek ekzistenca e të cilave përfundonë logjikisht, nëpërmjet arsyetimeve matematike, aritmetike dhe gjeometrike. Tek e njëjta vepër. por edhe tek të tjerat filozofi na flet për Atlantisin. duke na dhënë të dhëna të hollësishme për strukturën e saj dhe të njerëzve gjithashtu, diçka të cilën Esoterizmi e përmend shpesh herë dhe gjerësisht. Bëhet fjalë për një fazë të zhvillimit njerëzor që quhet rraca e katërt dhe banonte në një kontinent që ndodhej në oqeanin e sotëm Atlantik.
Janë kaq të shumta mësimdhëniet brendësore që gjejmë në veprat e Platonit, për të cilat do të ishte e pamundur të shpreheshin në këto pak rreshta. Lexuesi do të mund të endej më shumë në këto mësimdhënie, duke studiuar vetë filozofin dhe duke kërkuar burimet e fshehta të veprave të tij, duke i krahasuar ato me të vërtetat filozofike të Esoterizmit. Do të zbulojë se nuk bëhet fjalë thjesht për një tjetër filozof klasik, por për një personalitet shumë të zhvilluar, një njeri të ndriçuar, një Initacionant i Vërtet.
Kush ishte Platoni
Platoni ishte një filozof i Greqisë antike dhe ka jetuar në Athinë prej 427 p.e.s. deri 347 p.e.s., ai vlen si një ndër filozofët më të rëndësishëm të historisë, student i Sokratit, autor i disa dialogjeve filozofike dhe themelues i Akademisë në Athinë ku studioi edhe Aristoteli. Kjo Akademi qëndroi nëntë shekuj me rradhë.
Emri i tij i vërtetë ishte Aristokles, por më vonë e quajtën Platoni, sepse kishte gjoks dhe ballë të gjerë. Aristoteli na tregon se dikur gjatë rinisë, Platoni erdhi në kontakt me doktrinat e Kratilus, një nxënës i Heraklitit, i cili së bashku me mendimtarë të tjerë para-Sokratik si Pitagora dhe Parmenidi, i dhanë themelet metafizike dhe epistimologjike kërkimore. Por kur u takua me Sokratin filloi të thellonte më tej njohuritë drejt temës filozofike të virtytit.
E njohu Sokratin kur ishte 20 vjeç dhe qëndroi pranë tij deri në vdekjen e mësuesit të madh. (399 para erës sonë). Vdekja e padrejtë e tij ishte një nxitje për të marrë rolin e reformatorit social të demokracisë athinase. Pas ekzekutimit të Sokratit kërkoi strehim për pak kohë në Megara, pranë shokut të klasës së tij, Euklidit. Më vonë u kthye në Athinë, ku për 10 vjet i’u përkushtua shkrimit të veprave filozofike që mbajnë vulën e filozofisë Sokratike. Pastaj udhëtoi për në Egjipt dhe Cyrene, ku u shoqërua me matematicienin Theodor dhe në fund në Taranto (Itali), ku pati mundësinë të takohej me Pitagorianët, nga mendimi filozofik i të cilëve u ndikua vendimtarisht. Më vonë shkoi në Siçili, në oborrin e mbretit Dionisi i Sirakuzës, ku u njoh me vëllain e gruas së mbretit, Dionin, miqësia e ngushtë e të cilëve shkaktoi dyshimet e mbretit për komplot, kjo pra ishte dhe një nga arsyet e ndjekjes se tij nga Siçilia. Në Egina rrezikoi të shitej si skllav, por e bleu Cireni, mik i Anikerit, kështu dhe shpëtoi. Më vonë u kthye në Athinë. Themeloi një shkollë filozofike, Akademinë, e cila ndodhej rreth një milje jashtë mureve dhe mbante emrin e heroit Attic, Akadimo, (387 para erës sonë). Shkolla e famshme funksionoi për rreth një mijëvjeçar, derisa e mbylli perandori Justinian më 529 p.e.s. Për të tretën herë, Platoni vizitoi oborrin e Sirakuzëve më 361 p.e.s, me qëllim pajtimin e Dionit me Dionisin. Por situata ishte aq serioze sa që kësaj rradhe rrezikoi akoma dhe jeta e tij. Falë ndërhyrjes së menjëhershme të Arxitës dhe Pitagorës, shpëtoi pa pësuar asgjë. Por të njëjtin fat nuk pati edhe Dioni, i cili u vra më 353 p.e.s. Kështu Platoni humbi njeriun mbi të cilin kishte bazuar shpresat për realizimin e ideve të tij politike. Qysh atëherë dhe deri në fund të jetës së tij i’u përkushtua mësimdhënies dhe shkrimeve me karakter filozofik.
Veprat e tij
Tipar kryesor i filozofisë së tij është konsiderimi i njohurisë si kujtim. Sipas Platonit, shpirti i njeriut para se të binte në botën e gjërave jetoi në një botë ideale, botën e ideve. Atje njohu thelbin e vërtetë të gjërave. Gjërat që janë ndjerë nga njeriu në dimensionin e botës materiale janë vetëm imitime, ‘hije” idhuj të botës reale. Prandaj njeriu nuk zbulon, por kujton të vërtetat që dikur njohu në botën e ideve. Të gjithë kanë brenda vetes dijen e të vërtetën dhe ajo ç’ka duhet të bëjnë është thjesht t’i risjellin në mend. Në fund të fundit etimologjia e së vërtetës do të thotë situata sipas së cilës gjërat nuk janë harruar, janë të njohura, të dukshme, (pra, “realitetin”). Filozofia platonike është gjithashtu ideokratike. Prezanton domethënë teorinë e ideve, që janë tipat e përgjithshëm dhe shekullorë të gjërave. Janë gjërat thelbësore që perceptohen nga logjika dhe jo nga ndjenjat. Të ndjeshmet i konsideron idhuj të ideve. Kështu identifikon dy botë: të ndjeshmen që ndryshon vazhdimisht dhe ndodhet në rrjedhë të pandalshme kundër Heraklitit dhe atë të mendimit, e cila mbetet e pandryshueshme, idetë e së cilës strehohen në tokë qiellore. Këta janë tipat e lashtë të kësaj bote të dukshme, modelet dhe shembujt e përjetshëm. Në shpirt dallon tri pjesë, logjistikën, spiritualen dhe të dëshirueshmen. Prandaj dhe njeh tre virtyte: diturinë, guximin dhe urtësinë, secila prej tyre korrespondon në një pjesë të shpirtit. Të tre këto virtyte i paralelizon me tre telat e lirës, të lartmen, të mesmen dhe nitin. Por të treja së bashku duhet të zhvillohen në harmoni, me qëllim që logjistika të qeveris si hynji, spiritualja ta dëgjojë si ndihmëse dhe të dyja së bashku të drejtojnë të dëshirueshmen që të mos operojë të bëhet parim, pasi është pjesa më e ulët e shpirtit. Dhe nga zhvillimi harmonik i tri virtyteve përbëhet drejtësia që është harmonia e tri virtyteve të tjera. Sepse qyteti është reflektimi i njeriut, dhe tek ai dallon tri gjini, parlamentaren, luftaraken dhe financiaren. Të cilat janë respektive me tri pjesë të shpirtit. Ashtu si tek njeriu edhe në qytet duhet të ketë drejtësi, domethënë harmonia që arrihet në qytet, kur secila prej gjinive kryen punën e vet pa synuar të bëjë të të tjerëve. Platoni shkroi 36 vepra gjithsej, përveç “Apologjisë” dhe dialogje. Në shkrimet e Platonit vërehet imitimi i mësimdhënies së Sokratit, i cili didaktonte dialogje. Vetëm tri dialogje, “Simpoziumi”, “Shteti dhe Ligjet” mbajnë tituj nga përmbajtja e tyre. Në të gjitha dialogjet diskutimin e kryeson Sokrati. Në dialogjet më të vjetra ruan imazhin e Sokratit të vërtetë, ndërsa tek më të rejat fshihet vetë nxënësi. Ndikimi i tij ishte jashtëzakonisht i madh.
