Manuel Glezher
Ekspansioni i islamit në botë ka qenë i paprecedent: në pothuajse 100 vjet është përhapur nga Arabia Saudite e sotme deri në Gjibraltar drejt Perëndimit dhe deri në kufijtë aktualë të Indisë nga Lindja. Përmbajtja sociale, monoteizmi absolut dhe vullneti për t’i dhënë gruas të drejta që nuk i takonin në epokën paraislamike ngulitën në fenë e re një ritëm ekspansiv shumë të shpejtë dhe shënuan fillimin e një jete të re. Kjo tendencë vazhdon akoma sot: në 2009 Vatikani ka njoftuar se numri i myslimanëve e ka kaluar atë të katolikëve. Për ta kuptuar më mirë fenomenin është e nevojshme të mbahet parasysh një tipar i mendimit islamik: bindjen se ajo që ndodh i detyrohet vullnetit të Zotit. Shprehja in šā’ Allāh (Dashtë Zoti, shprehja që përdorim ishallah) kaq shpesh e përdorur në botën islamike, shpreh pikërisht këtë ide të nënshtrimit ndaj vullnetit të qenies supreme. Kështu, ekspansioni i shpejtë i islamit, falë predikimit dhe fitoreve ushtarake, është për t’u kuptuar si një shenjë e vullnetit hyjnor. Të pajisur me këtë teori, xhihadistët aktualë shprehen si të detyruar që të rikuperojnë të gjithë këta territore të pushtuara në të kaluarën me favorin e Allāh. Si dominimi spanjoll: shkëlqimi i al-Andalus, tokë që një herë e një kohë i përkiste islamit. Falë Muhamedit, islami ishte afirmuar si forcë sociale, politike e fetare dhe Arabia ishte unifikuar. Disa dekada pas vdekjes së tij, e ndodhur në vitin 632, pasuesit e Profetit kishin pushtuar Persinë, Egjiptin, Palestinën, Sirinë, Armeninë dhe pjesën më të madhe të Afrikës Veriore. Kishin vënë edhe dy herë nën rrethim Konstandinopojën, por pa arritur ta pushtonin, duke hequr kështu dorë nga të zgjeruarit drejt Europës Lindore. Midis viteve 711 e 716 vendoset fillimi i pranisë arabe në Gadishullin Iberik, e destinuar që të zgjaste rreth 8 shekuj, dhe në vitin 732, 100 vjet pas vdekjes së Muhamedit, avancimi arab në Europën Perëndimore bllokohet në dyert e Francës në Betejën e Poitiers. Në vitin 750, perandoria myslimane shtrihej nga Spanja në Indi dhe në shekujt pasues islami penetroi në Afrikë e në Azi, duke arritur deri në Ishujt Filipine. Nën ghaznavidët, islami u përhap në shekullin e X-të në shtetet kryesore hindù në Lindje të Lumit Ind, në atë që sot është India Veriore. Ekspansioni vazhdoi paqësisht në rajone të ndryshme të Afrikës e të Juglindjes aziatike dhe, gjithmonë në këtë periudhë, islami dhe kristianizmi arritën që të përplaseshin për shkak të kryqëzatave të ndërmarra për t’ia hequr Tokën e Shenjtë dominimit mysliman. Islami numëron sot rreth 1.5 miliardë besimtarë dhe është besimi fetar i dytë në botë pas kristianizmit.
Një periudhë e trazuar për Europën qe ajo midis shekullit të V-të e të XV-të, nga pushtimet gjermanike deri në zbulimin e Amerikës. Pikërisht në këtë periudhë, saktësisht në shekullin e VIII-të, ndodhi pushtimi i Gadishullit Iberik nga ana e myslimanëve. Por për të shpjeguar shpejtësinë e përhapjes së Islamit në këto territore është e nevojshme të analizohet situata paraislamike. Dendësia e tepruar e popullsisë në ishullin suedez Gotland në shekullin e III-të i shtyu banorët e tij që të kërkojë toka të reja, gjë që i dha jetë ekspansionit të gotëve në të gjithë Europën. Për më shumë se 2 shekuj, ky popull përshkoi kufijtë e Perandorisë Romake deri kur, në dhjetor të vitit 406, disa prej këtyre të ashtuquajturëve barbarë shkelën kufirin e perandorisë në Magonza të Gjermanisë. Penetrimi ndoqi dy lina kryesore: drejt Lindjes u shtynë ostrogotët dhe drejt Perëndimit visigotët. Pas plaçkitjes së Romës prej dorës së këtyre të fundit u lidh një pakt me perandorinë në bazë të të cilit pushtuesit bëheshin foederati të provincës romake të Hispanisë, me qëllim që të përzinin svevët, vandalët dhe alanët, që në vitin 408 qenë vendosur aty. Në 415 u arrit në nisjen e detyruar të vandalëve drejt Afrikës dhe në shfarosjen thuajse totale të alanëve, ndërsa svevët rezistuan deri në 456. Visigotët e konsoliduan pushtetin e tyre në fillim me krijimin e kryeqytetit në Toledo më 507. Pas 7 sovranësh të besimit arian, Mbreti Recaredo i I-rë (586 – 601) u konvertua në kristianizëm në 589, duke e unifikuar mbretërinë visigotë nga pikëpamje fetare. Megjithatë, sedimentet e arianizmit mbetën të pranishëm për shekuj me radhë në shoqërinë visigotë dhe ky faktor, bashkë me shumë të tjerë, favorìzoi penetrimin ideologjiko–fetar të islamit, që mohon natyrën hyjnore të Jezùsit (Isa në Kuran), kjo pavarësisht se i respektuar në cilësinë e profetit, por megjithëse gjithmonë me natyrë njerëzore.
Megjithatë, kuadri politik mbeti i paqëndrueshëm. Në mbretërinë visigot, zgjedhja e mbretit bazohej mbi një zakon të lashtë të Veriut: emërimi me zgjedhje karshi legjitimimit prej prejardhjes së trashëguar. Ky sistem favorizoi përçarjet midis klaneve më të fuqishme, që bënin garë për të fituar emërimin. Tensionet e brendshme qenë në rritje konstante: nga njëra anë shpërthyen luftëra civile të vërteta për të siguruar fronin; nga ana tjetër, pakënaqësia popullore që i detyrohej presionit ekonomik, kushteve të pasigurta të jetesës dhe ndjenjës së pasigurisë e percipituan situatën, duke ushqyer një dëshirë për ndryshim. Një tjetër faktor i rëndësishëm qenë presionet kundër sefarditëve për rregullat e miratuara nga udhëheqësit visigotë. Në radhë të parë, legjislacioni antihebraik filloi me konvertimin e Mbretit Recaredo në kristianizëm më 586 dhe vazhdoi nën mbretërimin e Sisebutit, që i detyroi hebrenjtë të konvertoheshin në fenë kristiane. Dukshëm antisemitë qenë edhe mbretërit Chintila (636 – 639), Recesvint (653 – 672), Wamba (672 – 680), Erwig (680 – 687) dhe Egica (687 – 700): ky i fundit, midis gjërave të tjera, arriti sa të urdhërojë që të gjithë hebrenjtë, të konvertuar ose jo, të katandiseshin në skllavëri të përjetshme. Në këtë panoramë sociale dhe politike, sefarditët shpresonin në një ndryshim dhe prania e trupave islamike përfaqësonte një mundësi në këtë drejtim. Objektivat e penetrimit të myslimanëve në Gadishullin Iberik mund të jenë objekt interpretimesh të ndryshme: realizim i xhihadit të vogël ose «impenim në luftë», për të mundësuar ekspansionin e fesë islamike nëpërmjet forcave të armatosura myslimane; zgjerim i kufijve të tyre si instrument pushteti dhe konsolidimi ekonomik; shtrëngim rripi Perandorisë Bizantine, duke qenë se ishte e mundur po ta sulmoje frontalisht nga Lindja, siç e kishin demonstruar tentativat e pafrytshme të myslimanëve në 669 dhe në periudhën 673 – 678.
Pas ekspansionit në Afrikën Veriore, në vitin 710 islamikët pushtuan Ceuta. Po atë vit, filluan luftërat e brendshme të visigotëve midis mbështetësve të Agila së II-të, Dukë i Provincës Tarraconensis dhe djali i ish-Mbretit Witiza, dhe atij që preferonte ngjitjen në fron të Roderico (apo Rodrigo), Dukë i Baetica. Të parët, përfshi pretendentin e fronit Agila, u mundën dhe u tërhoqën në Ceuta. Aty nisën që të studiojnë plane për të mbështetur Agila e II-të, duke llogaritur mbështetjen e Valiut të Ifrīqiya (Tunizisë), Mūsā ibn Nușayr, dhe mawlā-s (libertit) të tij, një berber i islamizuar me emrin Țāriq bin Ziyād. Në vijim të këtyre traktativave, Agila i II-të do të fitonte mbështetjen nga ana e fisnikërisë, e shumicës së klerit (me Oppas, Peshkop i Seville dhe dajë i Agila së II-të, në krye), të Kontit Julián di Ceuta, të hebrenjve (që pas abuzimeve dhe presioneve të Wamba dhe Egica u treguan mirënjohës për masat paqëtuese të miratuara nga Witiza, babai i Agila së II-të) dhe të ortakëve të rinj mercenarë islamikë (arabë dhe berberë). Në frontin tjetër, mbështetësit e Rodrigo qenë katandisur në ushtrinë besnike ndaj tij dhe të një pjese të fisnikërisë. Përplasja ndodhi në Guadalete, ku ekuilibri u prish kur në kulmin e betejës Rodrigo pa ta tradhëtonin oficerë të tij (Oppa dhe Sisbert). Pas vdekjes së don Rodrigo, hyrja e trupave të Țāriq (28 prill 711) në zonën e mbiquajtur Ğabal Țāriq (Gjibraltar) i dha jetë dominimit mysliman të Gadishullit, që do të vazhdojë deri më 1492.
Kalifi umayyad al-Walīd (705–715) kontrollonte nga Damasku fuqinë myslimane në ekspansion të plotë në gadishullin Iberik. Triumfi i Țāriq shënoi fitoren ushtarake, por në fushën sociale shtresat fisnike e të dyja fraksioneve visigote u gjendën të dobësuara, bile dhe ato që kishin arritur të ruanin një lloj pozicioni lundronin në ujëra të këqija nga pikëpamja ekonomike dhe qenë pamundësuar që të ndërmerrnin çdo traktativë. Myslimanët ofronin ruajtjen e pozicioneve të rëndësishme dhe një trajtim bujar të gjithë atyre që konvertoheshin apo që impenjoheshin të mos bënin rezistencë. Për sa i përket Agila së II-të, as Țāriq dhe as Mūsā nuk deshën të merrnin përgjegjësinë e vendosjes së fatit të tyre. Ndërsa trupat myslimane vazhdonin avancimin e tyre, ai shkoi në Damask, sepse ishte Kalifi al-Walīd ai që vendoste fatin e monarkut. Me 11 nëntor 711 autoriteti i Kalifit u vendos në Toledo. Pas 2 vitesh froni vakant, Agila kthehej në Gadishullin Iberik dhe vendosej pikërisht në Toledo, ku do të vdesë pak më vonë, ndërsa vëllezërit, me miratimin e Kalifit dhe në shkëmbim të jetës e të ruajtjes së titujve të tyre, vendoseshin në Seville (Olmund) dhe në Cordova (Ardabast).
Hispanisë së vjetër ju deshën vetëm 5 vjet për të rënë totalisht nën influencën e islamit dhe filloi të quhej al-Andalus. Myslimanët e realizuan pushtimin e territorit gadishullor me 3 mënyra: nëpërmjet pushtimit ushtarak dhe eliminimit apo përzënies së popullsisë; nëpërmjet suhl-it apo kapitullimit, që parashikonte dorëzimin e një qyteti apo të një fshati pas nënshkrimit të një pakti dhe nëpërmjet ‘ahd-it apo traktatit, me anë të të cilit kontraktuesit konsideroheshin aleatë dhe nxirrnin avantazhe si ruajtja e tokës, e pronës apo e jetës. Gjithëpërfshirja e besimeve të ndryshme fetare shënoi jetën e përditshme e atyre 800 viteve që zgjati dominimi mysliman në Gadishullin Iberik. Realiteti juridiko–social përfundoi me artikulimin e popullsisë në grupe të ndryshme, sipas besimit fetar dhe në bazë të faktit që banonin në një zonë të dominuar nga kristianët apo nga myslimanët. Edhe pse konvertimet nuk qenë gjithmonë vullnetare dhe as gjithmonë të detyruara, qenë burim përçarjesh dhe revoltash të rëndësishme në brendësi të secilës prej mbretërive, emirateve apo kalifateve: kristianët e zonës visigote, të njohur si rūm nga myslimanët; mudéjares-at, domethënë myslimanë të mbetur që jetonin në zonën me dominim kristian, duke ruajtur fenë e tyre; moriscos-ët, domethënë myslimanë të konvertuar në kristianizëm dhe banorë në zonat kristiane; mozarab-ët, domethënë kristianë që mbetën në zonat me mbizotërim mysliman, duke ruajtur besim dhe kulturë; myslimanët, me origjinë arabe ose berbere, që penetruan Gadishullin Iberik nga Jugu (në Mbretërinë e Valencia quheshin saraçenë); mulad-ët, kristianë të mbetur në zonë myslimane dhe të konvertuar në islam; të ashtuquajturit marran-ë (anusim-ë për hebrenjtë), domethënë hebrenj të konvertuar në kristianizëm. Në shoqërinë islamike erdhën duke u formuar 2 grupe të mëdhenj: ai dominues dhe mysliman (arabë, berberë e mulad-ë) dhe ai i të nënshtruarve (kristianë, hebrenj, skllevër dhe të burgosur). Në brendësi të secilit grup qenë të dallueshme nivelet klasike mesjetare e klasës së lartë apo fisnikërisë (hāșșa), e klasës së mesme (a’yān) dhe të klasës së ulët (‘amma).
Pas shekujsh luftërash midis kristianëve dhe myslimanëve, me ndryshimet e vazhdueshme të kufijve, copëzimi u vendos në trojet islamike (si edhe në ato kristiane). Rezultati i përçarjeve të brendshme qe lindja e të ashtuquajturave mbretëria të taifa-s, me një larmi ekstreme liderësh dhe një multipolarizim të hartës së Gadishullit Iberik. Pasoja e divide et impera qe se këto mbretëri panë t’u reduktohej pushteti dhe ju desh që t’i drejtoheshin ndihmës së një force të shfaqur në Jug të Saharasë Perëndimore aktuale, almoravid-ëve. Këta mund të krahasohen me talibanët e sotëm: një forcë radikale e dallueshme nga vullneti i zbatimit integral të ligjit fetar. Shumë shpejt kjo ushtri «murgjërish ushtarë» me origjinë berbere avancoi drejt Veriut për të hyrë në Gadishullin Iberik në 1090. Për rreth 60 vjet ruajtën kontrollin mbi pjesën jugore të Gadishullit, deri kur u zëvendësuan nga almohad-ët, një tjetër popull berber nga Veriu i Magrebit po aq radikal. Pas një shekull dominimi do të zëvendësohen nga Mbretëria nazarite e Granada. Rreth vitit 1475. Mbretëria nazarite e Granada, rrënjët e së cilës shkojnë në krijimin e Sulltanatit nazarit nga ana e Ibn Nașr në shekullin e XII-të, ishte katandisur në tributare të Mbretërisë së Castille, që pas luftës së suksesionit midis Isabella të Castille dhe mbesës së saj, Juana la Beltraneja, gjendej në krizë të plotë ekonomike dhe pretendonte nga Granada pagimin në kohë të taksave. Tensionet politike dhe ekonomike shkaktuan luftën midis Castille dhe Granada, e cila përfundoi në 1492 me fitoren e ushtrisë kristiane dhe largimin e sovranit nazarit Boabdil. Nga shekulli i XIII-të në atë të XVI-të qenë verifikuar kryengritje të ndryshme midis moriscos-ëve të Gadishullit, për shkaqe sociale, por sidomos ligjore. Sanksioni Pragmatik i 1502, i miratuar nga mbretërit katolikë, i kish konvertuar automatikisht në kristianizëm banorët e vjetër myslimanë të Mbretërisë së Granada, të cilët kaluan kështu nga mudéjares në moriscos. Pavarësisht këtij konvertimi, mbijetesa e gjuhës arabe, pse jo edhe i dokeve, zakoneve e ritualeve, favorizoi perceptimin e një distance midis kristianëve dhe moriscos-ëve. Rritja e tensionit shkaktoi rebelime të ndryshme, midis të cilave spikat për nga jetëgjatësia dhe rëndësia e ashtuquajtura revoltë e Alpujarra, midis viteve 1568 e 1571, e filluar nga miratimi i Sanksionit Pragmatik i 1567, në të cilën Mbreti Filipi i II-të, nëpërmjet Inkuizitorit të Përgjithshëm Diego de Espinosa, i detyronte moriscos-ët të braktisnin zakone, fe e gjuhë. Edhe pas pushtimit të Mbretërisë së Granada, popullsia moriscos-e (rreth 150 000 persona) ishte më e madhe në numër sesa ajo kristiane (rreth 115000). Kulmi i kësaj situate ndodhi me përzënien e moriscos-ëve e dekretuar nga Filipi i III-të në periudhën 1609 – 1614.
Faktorë të ndryshëm çuan në largimin e moriscos-ëve dhe midis tyre qenë realizimi i projektit të mbretërisë kulturalisht unitare e nisur tashmë me përzënien e hebrenjve në 1493 nga ana e mbretërve katolikë; perceptimi kristian i mbizotërimit ekonomik arab; ekspansioni i turqve në Mesdhe, kombinuar me idenë se moriscos-ët mund të përbënin një kolonë të pestë të tyrin, për pasojë rrezik potencial. Disa shekuj pas përzënies së moriscos-ëve arrijmë në Spanjën e gjysmës së dytë të ‘900. Konferenca e Berlinit e vitit 1884 dhe situata e rëndë në kolonitë spanjolle e Kubës dhe të Përtejdetit shtynë që të drejtohej shikimi nga Afrika. Kështu që atë vit, me synimin që të ruanin praninë spanjolle në Ishujt Canarie dhe kontrolluar zonat e pasura të peshkimit, ndërmerret një ekspeditë drejt Saharasë. Pas njohjes së Saharasë Spanjolle dhe me fillimin e protektoratit spanjoll mbi Marok në 1912, nis një periudhë raportesh të ngushta me botën myslimane. Përveç afrisë së regjimit të Francos me luftëtarët islamikë që bashkëpunuan gjatë luftës civile të Spanjës (1936 – 1939), sinjalizohet prania në territorin afrikan e dy avamposteve me sovranitet spanjoll, që prej afërsisë gjeografike të tyre me një vend me shumicë myslimane mirëpresin bërthama të konsiderueshme me popullsi islamike. Këto eksklava spanjolle janë Ceuta (82376 banorë, nga të cilët 34894 myslimanë) dhe Melilla (78476 banorë, nga të cilët 38966 myslimanë). Me 26 qershor 1967, Parlamenti spanjoll miraton ligjin e parë mbi lirinë fetare dhe kjo çon në formimin e formave të para shoqëruese të lindura në ato që tani janë qytetet autonome e Ceuta dhe Melilla, të ndjekura nga Madridi dhe nga Andalusia. Anëtarët e këtyre shoqatave janë për më tepër spanjollë të konvertuar në islam dhe studentë të ardhur nga vendet arabe. Fidani më i mirë për konvertimet në Spanjë mbillet nga ekspansioni europian i lëvizjes Murābițūn, e themeluar nga šayh ‘Abd al-Qādir al-Șūfī, një qytetar britanik fillimisht i quajtur Ian Dallas. Në 1971, me iniciativën e një siriani të nacionalizuar spanjoll, mjeku Riay Tatary Bakry (Ryād Tatarī Bakrī), themelohet në Madrid Shoqata Myslimane e Spanjës (AME), bërthama fillestare e asaj që do të jetë Bashkimi i Komuniteteve Islamike të Spanjës (UCIDE) i ardhshëm. Falë shoqatës arrihet në xhaminë e parë moderne në territor spanjoll, ajo e kushtuar Abû Bakr, në Madrid. Në vitin 1979, prej veprës së një spanjolli të konvertuar, Machordom Comins, lind Komuniteti Mysliman i Spanjës (CME), që paraqitet si alternativë ndaj AME-së.
Ngritja ekonomike e Spanjës në vitet ’90 e ka bërë të imagjinohet si objektiv i mundshëm emigracioni, sidomos nga ana e marokenëve dhe e sauditëve. Të parët formojnë Komunitetin Mysliman Maroken të Madridit Al-Umma në 1986; bashkë me Kuvajtin, të dytët caktojnë një delegacion të Këshillit Europian të Xhamive, gjithmonë në Madrid. Neni 16-të i Kushtetutës spanjolle të 1976 deklaron: «Autoritetet publike marrin në konsideratë besimet e ndryshme fetare të shoqërisë spanjolle dhe punojnë për të ruajtur raporte bashkëpunimi me kishën katolike dhe besimet e tjera fetare». Mbi bazën e këtij neni shkohet në miratimin e ligjit mbi lirinë fetare të 24 korrikut 1980 dhe kjo stimulon krijimin e një organizimi në brendësi të Ministrisë së Drejtësisë, Drejtorinë e Përgjithshme për Raportet me Besimet Fetare aktuale, detyra kryesore e së cilës është të garantojë që e drejta e lirisë fetare në Spanjë të respektohet. Në vijim të ligjit mbi lirinë fetare, gjithmonë në 1980 krijohet UCIDE dhe më pas, në 1989, Federata e Enteve Fetare Islamike (FEERI). Në 1992 krijohet Komuniteti Islamik i Spanjës (CIE), një organizatë që përfaqëson zyrtarisht myslimanët spanjollë përpara qeverisë, dhe falë saj bëhen negociata dhe firmosen marrëveshje midis shtetit dhe islamit. Aktualisht në Spanjë janë të regjistruara 1205 komunitete myslimane. Sipas një studimi demografik të realizuar nga Observatori andaluz i UCIDE-s, myslimanët e pranishëm në Spanjë janë 1919141 myslimanë në një popullsi totale prej 46438422 banorësh. Një popullsi që mund ta klasifikojmë në radhë të parë mbi bazën e origjinës: të nacionalizuar spanjollë (të konvertuar apo që kanë fituar shtetësinë) dhe rezidentë të huaj (për t’u ndarë në bazë të vendit të prejardhjes). Përqindja më e lartë e myslimanëve në Spanjë vjen nga Maroku. Në Spanjë janë regjistruar 753425 qytetarë marokenë (39.2% e komunitetit mysliman dhe mbi 67.5% e myslimanëve të huaj). Komunitete më të vogla përfshijnë pakistanezë, bangladeshas, algjerianë, senegalezë dhe nigerianë. Për sa u përket myslimanëve me shtetësi spanjolle, në 2016 këto përfshinin 277409 qytetarë të natyralizuar (kryesisht nga Maroku), 430990 trashëgimtarë qytetarësh të natyralizuar, 64334 myslimanë nga Ceuta/Melilla (të natyralizuar nga një dekret në fillimin e viteve ‘80) dhe 23624 qenë spanjollë me bekgraund kristian katolik që qenë konvertuar në islam prej martesës apo prej bindjesh fetare personale.
Në Spanjë, islami mund të numërojë rreth 1100 xhami të regjistruara. Numri i enteve të regjistruara, 1140, e kalon atë të xhamive, duke pasur parasysh vështirësitë që nganjëherë dalin për të siguruar liçencën për hapjen e vendeve të kultit. Oratori i parë i kohëve moderne është krijuar gjatë epokës frankiste, Marabutto dei Giardini di Colombo në Cordova, si akt mirënjohjeje për mbështetjen që gjatë luftës civile ushtarët e RIF-it i garantuan Gjeneralit Franco. Për të njëjtin motiv, gjatë regjimit caktohen në Seville e në Madrid terrene për varrosjen jo vetëm të ushtarëve, por edhe të familjarëve e të komponentëve të të ashtuquajturës «gardë kafe» e Franco. Në dy dekadat pas konfliktit civil, regjimi frankist ruajti një trajtim preferencial ndaj të gjitha shprehjeve të kultit nëpërmjet diskutimeve publike, iniciativave të ndryshme dhe deri promovimit të hağğ, pelegrinazhit në Mekë. Format asistenciale fetare janë të pranishme në marrëveshjet e sipërpërmendura shtet–islam të 1992 dhe ushqehen më tej nga një dekret që krijon Shërbimin e Mbështetjes Fetare në Forcat e Armatosura (SARFAS) dhe në spitale. Por, në ditët e sotme, nuk ka imamë në këto dy realitete. Një dekret i 2006 rregullon asistencën fetare për besimet minoritare në burgje dhe zgjerohet në 2007 me firmosjen e konventës për asistentë fetarë islamikë. Vendi ka pësuar 2 atentate shumë të rënda xhihadiste, por edhe ka ditur të shmangë shumë të tjerë. Atentati i parë i madh është ai i 12 prillit 1985 në Restorantin “El Descanso” në Torrejón de Ardoz (seli e një baze ajrore amerikane). Bilanci: 18 të vdekur e 63 të plagosur dhe rivendimi i grupit të martirit Abū Zaynab të Xhihadit Islamik, në përgjigje të pranisë së trupave izraeliane në Jug të Libanit nga 1983. Sulmi i dytë dhe më i rëndë terrorist në historinë spanjolle është ai i Madridit i 11 marsit 2004. Shpërthimi i 10 bombave në 4 trena në më pak se 3 minuta shkakton vdekjen e 191 njerëzve dhe plagosjen e 1500 të tjerëve. Atësia e atentatit i atribuohet al Qaedas dhe degëve të saj, si Grupi Islamik i Luftimit Maroken dhe Lëvizja Salafite e Xhihadit Islamik Egjiptian.
Spanja simbolizon madhështinë e humbur të dominimit të gjerë mysliman të shekullit të X-të e të XI-të dhe, po t’i përmbahesh interpretimit të disa korrenteve xhihadiste, rikuperimi i një toke që dikur i përkiste islamit është një prioritet strategjik. Siç u tha më lart, rregullat spanjolle garantojnë një gamë të gjerë lirie, gjë që mund të bëhet thikë me dy presa, pasi nëse nga njëra anë u jep mundësinë individëve të lirë që të vendosin paqësisht një bashkëjetesë të shëndoshë (dhe shumica dërrmuese e myslimanëve futet në këtë grup), nga ana tjetër u lejon disave që të zhvillojnë me lehtësi relative iniciativa të frymëzuara nga një lexim radikal dhe i dhunshëm i islamit. Kështu që është me interes të kalohen në sitë disa grupe që kanë gjasa të pësojnë një evolucion xhihadist.
Në Spanjë janë të pranishëm grupe të ndryshme fondamentaliste islamike apo salafite, islamistë radikalë me tendenca paqësore dhe të tjerë që priren nga dhuna. Edhe pacifistët mund të përdoren nga të dhunshmit si mbulesë, pa mundur pjesa tjetër e grupit t’u njohë qëllimet. Midis lëvizjeve paqësore mund të kujtojmë në radhë të parë salafitët, që parimisht janë ata myslimanë që do të donin të ktheheshin në mënyrat e jetesës dhe në mesazhin e të ashtuquajturëve salafë (shokë dhe bashkëkohës të Profetit, deri në gjeneratën e tretë): Salafizmi në vetvete nuk është i dhunshëm, por radikalizimi i këtij korrenti në pak hapa çon në xhihadizëm. Në Spanjë, salafizmi është i përhapur në Veri (në Vendet Baske mbahen çdo vit kongrese botërore të lëvizjeve salafite) dhe nga aty penetron deri në Madrid, duke ndjekur linjën Saragozza-Guadalajara.
Në radhë të dytë, i ashtuquajturi Ğamā‘at al-Tablīġ al-Da‘ëa (Kongregacioni për Përhapjen e Islamit), që paraqitet si një lëvizje që dëshiron të rigjenerojë jetën e të gjithë myslimanëve nëpërmjet një filozofie mëshire, apolitike dhe paqësore. Me origjinë indiane, lind në 1927 nga Maulana Muhammad Ilyas Kandhlawi, duke ndjekur filozofinë deobandi. Anëtarët e tij kërkojnë rekrutë të rinj derë më derë dhe çdo vit mbajnë një kongres botëror dhe është pikërisht nga ky eveniment që përfitojnë disa të dhunshëm, që përzihen me besimtarët dhe udhëtojnë pa ngjallur dyshime midis shërbimeve të sigurisë. Me rreth 2000 anëtarë dhe në rritje konstante nga vitet ‘80, Ğamā‘at al-Tablīġ gëzon një prani të konsiderueshme në Ceuta dhe përgjatë 3 rrugëve kryesore të qëndrimit: Andalusia, Catalogna dhe Perëndim gadishullor.
Në radhë të tretë, Vëllazëria Myslimane në degëzimet e ndryshme të saj, që pas ekspansionit në Magreb është përhapur në Europë në vijim të persekutimeve dhe të ndalimit në Egjiptin e viteve ‘50. Sipas mendimit të themeluesit të saj (Hasan al-Bannā) dhe të atij të një prej eksponentëve kryesorë të saj, Sayyid Quțb, përdorimi i dhunës pranohet në kuadër të xhihadit për të arritur objektivat e Vëllazërisë. Në Spanjë, rrjeti është i përhapur në Andalusia dhe në komunitetet e Valencias dhe Madridit, ku kontrollon xhami të ndryshme.
E lindur në Marok dhe e konsideruar ilegale, megjithëse e toleruar, është pastaj Partia e Drejtësisë dhe e Spiritualitetit që është përhapur drejt Veriut, duke e kaluar kufirin me Spanjën. Themeluesi i saj, Abdeslam Yassine, në 1981 i dha jetë një rishikimi të ideologjisë së Vëllazërisë Myslimane, duke ia përshtatur realitetit të Marokut, ku ju desh të ndeshet me monarkun alawit. Pas një mesazhi paqeje, teoritë e saj në disa shtresa sociale mund të shtyjnë në ekstremizëm. Filozofia e Yassine përhapet në Spanjë, duke ndjekur rritjen e emigracionit maroken. Partia disponon një qendër doktrinare të shkëlqyer në Murcia. Menaxhon struktura në Lindje të gadishullit, në Madrid dhe gjithnjë e më shumë në Catalogna. Midis falangave më ekstreme e të dhunshme është një lëvizje sektare ultraradikale e lindur në Egjipt në fundin e viteve ‘60. I njohur si Takfīr wa l-Hiğra (Anatemë dhe mërgim), ky grup ushqen një version radikal të mesazhit të Sayyid Quțb, atë të mbështetur nga Mușțafā Šukrī, që kualifikon si kāfir (jobesimtar) këdo që nuk respekton thëniet e një mendimtari tjetër islamik, Ibn Taymiyya (1263–1328), mbrojtës i një kthimi në stilin e jetesës të myslimanëve të parë (salaf). Idhtarë të xhihadit ndërkombëtar dhe të dhunshëm, nuk vendosin limite ndaj luftës as kundër popullsive islamike dhe nuk kanë skrupuj ndaj grave, pleqve e fëmijëve. Anëtarët e grupit nuk hezitojnë që të shqyejnë trupin e shokëve që kanë ndër mend ta braktisin organizatën apo të përdhosin varret e atyre që i konsiderojnë kāfir.
Autori është Profesor në Universitetin Antonio de Nebrija të Madridit
Përgatiti
ARMIN TIRANA
