Prof Dr Fatmir Terziu
Kontrolli i sigurimit të shtetit… Po sot?
Në Arkivat Britanike të Gazetave në vite janë edhe këto ilustrime (të cilat do t’i shikoni më poshtë gjatë shkrimit). Ato janë realizuar në vitin 1957. E veçanta e tyre është se edhe pse janë realizuar nga një britanik, edhe pse janë bardhë e zi, në thelb kanë motive të ndryshme të jetës shqiptare të asaj kohe dhe në thelb duket “e qeshura e njeriut”. Ilustrimet janë skicime të realizuara nga Eric Wade. Këto ilustrime shoqërojnë një material të shkruar nga dy autorë britanikë, Barbara Wace dhe Anne Deveson. Materiali flet për një pushim turistik në Shqipërinë e asaj kohe. Dhe natyrshëm në krye të materialit është titulli: “Aventura në të Panjohurën”. E ajo kohë ishte vërtet një aventurë për Perëndimorët, që merrnin “lirinë” të hynin në vendin më të izoluar e më të kontrolluar të Botës Lindore. E gjitha ka nisur me një reklamim në gazetën britanike “The Times” dhe ka përfunduar në një aventurë e cila i nënshtrohet kontrollit deri në imtësinë më të madhe të trupit. Aventura e tillë nis nga Shkodra e më pas nën shoqërinë e “Sigurimit të Shtetit” ajo kapërcen hijet dhe hafijet e një rruge të shtruar edhe sot në pyetje tjetër: “Kontrolli, izolimi, shtet-bllokimi? A i përkasin më Njeriut të sotëm aventura të tilla?” Por ajo në një lloj mënyre, ndërsa dje ndodhte për të na mbrojtur nga ‘armiku Perëndimor’, sot ndodh të thuhet se ndodh për të na mbrojtur nga “Covid – 19”.
Dy pamjet e “realitetit” … ende sot…
Dhe ajo frymëzohet tashmë globalisht, instruktohet mentalisht dhe “privatisht” nga ajo që thuhet dhe shkruhet tashmë në një kohë ndryshe. Krejt të papritur…Pra, në vitin 2020-të, dëgjohet dhe skicohet, shkruhet dhe ilustrohet se “Bota nuk do të jetë kurrë e njëjtë pas Covid-19”. Kjo është jo thjesht një zë, as një britmë, por një ulërimë e ekspertëve, politikëbërësve dhe një ushtri e vërtetë e ekspertëve amatorë. Në një kuptim, ata kanë të drejtë. Historia tregon se njerëzimi mëson nga katastrofat. Njerëzit zhvillojnë teknologji të reja, praktika dhe zakone të reja, që mund të parandalojnë përsëritjen e katastrofës, ose të paktën të minimizojnë pasojat e saj.
Sidoqoftë, jeta pas Covid-19 nuk është një parathënie e një përralle. E ardhmja jonë nuk është e paracaktuar nga forcat që janë jashtë kontrollit tonë. Ne mund të zgjedhim midis, duke iu përmbajtur pasivisht fatit, ose duke u përpjekur të ushtrojmë më shumë kontroll mbi rrethanat tona në botën pas-kovid.
Edhe sot i “buzëqeshim” tregut …
Fatkeqësisht, kori i “botës kurrë nuk do të jetë e njëjtë”, nuk është një ftesë për krijimtarinë njerëzore, ose një thirrje për ne që të përpiqemi të përmirësojmë jetën në të ardhmen. Përkundrazi, është një kërkesë që shoqëria t’i përshtatet forcave që tejkalojnë kontrollin e saj. Tani njerëzve u është thënë se do të duhet të ndryshojnë sjelljen e tyre dhe të adoptojnë praktika krejtësisht të huaja për mënyrën e tyre të të jetuarit. Siç thotë David Nabarro, i dërguari special i Organizatës Botërore të Shëndetit për Covid-19, njerëzit do të duhet të mësojnë të jetojnë me një ‘realitet të ri’.
“Realiteti i ri” është ai në të cilin sjellja dhe mënyra e jetesës së njerëzve rregullohen në emër të shëndetit publik. Dhe një nga synimet kryesore të këtyre sipërmarrësve të shëndetit publik është vetë prekja njerëzore. Anthony Fauci, një anëtar kryesor i grupit të detyrave koronavirus të Presidentit Donald Trump, deklaroi se shtrëngimi i dorës mund të bëhet i vjetëruar në botë pas pandemisë. Për të mos u vonuar, Susan Michie, drejtore e Qendrës për Ndryshimin e Sjelljes në University College London, u ka thënë të gjithëve që do të dëgjojnë se duhet të ndalemi së prekuri fytyrat. Duke pasur parasysh, që mesatarisht prekim fytyrat 23 herë në orë, na nxitet të adoptojmë forma të sjelljes që janë krejtësisht të huaja.
Në Universitetin e Kembrixhit, një grup ekspertësh të biosigurisë kanë shkuar më tej sesa Fauci ose Michie. Si pjesë e përpjekjes për të shmangur përhapjen e ardhshme të koronavirusit, ata na nxisin të zhvillojmë praktika që do të rrisin distancën fizike midis njerëzve. Kjo do të thotë të dekurajosh puthjen dhe përqafimin jashtë familjes dhe një ‘flluskë’ të vogël të miqve të ngushtë. Duket se në këtë realitet të ri, të qeverisur nga imperativat e shëndetit publik, madje edhe marrëdhëniet tona fizike me njëri-tjetrin, dhe me veten, do të duhet të ndryshojnë.
Është diçka thellësisht shqetësuese për entuziazmin me të cilin po ndiqet ky projekt i ndryshimit të sjelljes njerëzore. Praktikat në moshë, përmes të cilave njerëzit sinjalizojnë miqësi, afeksion dhe dashuri, janë hedhur poshtë rastësisht si të parëndësishme. Siç e thotë Fauci, “Ne nuk kemi nevojë të shtrëngojmë duart”. Dhe sigurisht, ai ka të drejtë. Ne nuk kemi nevojë për të. As nuk kemi nevojë të përqafojmë njëri-tjetrin, ose të tregojmë dashurinë tonë duke qafuar kokën e një fëmije ose një miku. Ne madje mund të jetonim jetën duke veshur maska dhe doreza dhe duke adoptuar rutina që minimizojnë krejt kontaktin fizik. Në fund të fundit, siç do të na tregojë Faucis i kësaj bote, “është për të mirën tonë”. Dhe ky flet në emër ekspertize. Dhe ata flasin në emër krize.
Po ai atje, atje në vendin e skicave të Eric Wade të vitit 1957-të, në vendin tim të dashur e të shtrenjtë, që dikur provoi izolimin më të madh, “ai i pari i vendit”, Kryeministri Edi Rama, ka arsyen e tij të jetë një rrjesht me Faucis. Ndoshta i duhet të mbahet fort tek synimet kryesore të këtyre sipërmarrësve të shëndetit publik. E përtej këtyre synimeve është “përkujdesja për njeriun”, pra “për jetën e tij”, edhe pse e tillë pra në ri-izolim. Por kjo është një mantra e re, e cila lindi dikur nga Hinduizmi, për t’u ripërsëritur e hutuar mendjet e njerëzve. Në shumë mënyra, mantra riflet se bota nuk do të jetë më e njëjtë përsëri është vetëm versioni i fundit i dogmës së TINA, që ishte dhe mbeti së tingëlluari se nuk ka asnjë alternativë. Nga ky këndvështrim, ka pak hapësirë për diskutim dhe debat. Refuzimi për të pranuar realitetin e ri dhe t’i përmbahen këshillave, do të provokojë përgjigjen që po i vë të tjerët në rrezik. Njerëzit nuk kanë zgjidhje tjetër përveçse të ndryshojnë sjelljen e tyre, siç duket.
…edhe sot i këndojmë të “buzëqeshur” Covid -19
Dhe këtu kemi ardhur te problemi i dytë. Kur një shoqëri thuhet se njerëzit nuk kanë zgjidhje tjetër përveç ndryshimit të sjelljes së tyre, nuk ka kaluar shumë kohë që avokatët e këtij realiteti të ri do të bëjnë thirrje që realiteti të zbatohet. Ata do të kërkojnë ligje të reja, policimin e sjelljes së njerëzve dhe rregullimin e zgjeruar të jetës sonë. Michie e mbështet në mënyrë të qartë këtë prirje, kur ajo deklaron se pandemia tregon se “kolektivizmi është absolutisht i nevojshëm”. Ajo thotë se, si në një pandemi ashtu edhe në situatën e urgjencës së klimës, askush nuk mund të largohet dhe të mbrohet. Nuk është më si kjo. Është një koment i thënë. Për zbatuesit e realitetit të ri, liria individuale shihet si problem.
Sigurisht, ata që kërkojnë të ndryshojmë sjelljen tonë do të thonë: “është për të mirën tënde”. Prandaj humbja e lirisë sonë për të prekur mund të duket një çmim i vogël për të paguar për hir të shëndetit publik. Por, pasi sjellja jonë intime personale të bëhet objektivi i rregullimit ndërhyrës, aftësia jonë për të jetuar lirshëm komprometohet seriozisht. Kjo është arsyeja pse ne duhet t’i rezistojmë përpjekjeve për të kufizuar ushtrimin e lirisë në emër të shëndetit publik. Ndryshe, dhe kjo vetëkuptohet skicat e mësipërme, shkrimet “aventurat në të panjohurën” dhe… format e reja, që i duhen një kolltukollogu, gjithëlogu, apo formatologu të skifjes politike të dukshmërisë personale, do të jenë kryefjala e vitit në vazhdim, e jetës në izolim. E asaj jete që duket shkon më përtej asaj që duhet mos dëgjuar. Në Shqipëri ajo që të bën të mbash veshët hapur mirë tek ajo që pason nga e gjithë sa cituam më lart, ndoshta pikëtakohet me fjalët e thëna nga Ministri i Turizmit dhe Mjedisit, Blendi Klosi, në një nga ekranet televizive, kur thotë se “turizmin shqiptar do ta mbajë në jetë turizmi i brendshëm, bujtinat dhe subjekte të hotelerisë të cilët shqiptarët i kanë ngritur me mund”.
E ai turisti i huaj, ai që mbushte aritmetikën e miliona turistëve të një viti më parë ndoshta do të duhet të rihyjë nga rrugët tokësore, ndoshta si atëherë në vitin 1957, pra nga Shkodra e të skicojë sërrish atë që thotë ministri se “shpresë jep edhe fakti se Shqipëria ka të zhvilluar turizmin në rrugë tokësore dhe ka çmimet më të ulëta në rajon”. Fluturimet e para do të nisin në qershor, ka deklaruar ministri Klosi, ndërsa është gati plani për mënyrat sesi të zhvillohet një sezon turistik duke ruajtur distancat. I sigurtë është fakti se pushimet e këtij viti nuk do të ngjajnë aspak me ato të kaluara, s’ka shkuma parti, koncerte, apo mbrëmje të vona në lokalet e natës. Kujdesi do të delegohet drejt këtyre sipërmarrësve të shëndetit publik. E ata tashmë nuk janë vetëm nën atë stil që njohim, bluza të bardha, por edhe me mjekra të bardha. Ne duhet t’i rezistojmë tiranisë së shëndetit publik. Politikëbërësit dëshirojnë të përdorin Covid-19 për të ndryshuar sjelljen njerëzore. Ne duhet t’i sfidojmë ata.
