– Zoti President, këtë javë patëm atë që quhet dita më e madhe e demokracisë, të cilat ndryshe nga zgjedhjet e fundit, nga pikëpamja teknike prodhuan rezultatin përfundimtar shumë shpejt dhe fushata ishte disi e qetë. Por unë doja të dija opinionin tuaj në lidhje me këto zgjedhje të 25 qershorit?
Natyrisht që ne duhet të adresojmë shqetësimet, problematikat, mangësitë. Pse që të themi ishin shumë, ishin të shkëlqyera, kjo është e lehtë ta themi. Këtë nuk e ka thënë askush. Por është ende herët për të folur për elemente të detajuara, sepse madje-madje, inkurajuese për mua ishte një qëndrim i para disa ditësh, i Komisionit Evropian në lidhje me ndërmarrjen e një projekti për zgjedhjet demokratike në Ballkan. Një projekt, të cilin Bashkimi Evropian do ta zbatojë përmes zyrave dhe pranisë së OSBE-së dhe ODIHR-it dhe ishte në fokus Shqipëria, Maqedonia dhe Mali i Zi, që të tri vende me problematika, por të karakteristikave të ndryshme. Fakti që ky projekt u prezantua vetëm dy ditë pas zgjedhjeve parlamentare në Shqipëri, mua më thotë shumë, që do të thotë se në Bashkimin Evropian ka një shqetësim serioz për standardin e zgjedhjeve në Shqipëri. Është herët për të folur për detaje, por ajo që është shqetësim…
– Nga informacionet paraprake, cili është problemi më i madh në lidhje me zgjedhjet?
Problemi më i madh është abstenimi në këto zgjedhje. Ne pamë që një numër i madh qytetarësh…, ndoshta janë zgjedhjet me pjesëmarrjen më të ulët ndonjëherë në historinë e pluralizmit shqiptar. Që do të thotë abstenimi apo largimi nga kutia e votimit e qytetarëve shqiptarë… Ka edhe një emigrim të madh të shqiptarëve në këto vite, edhe kjo nuk duhet harruar. Janë gati 200 apo 250 mijë shqiptarë, të cilët vetëm tre-katër vitet e fundit janë larguar nga Shqipëria dhe është larguar pikërisht ajo fashë njerëzish, të cilët kanë të drejtën e votimit. Janë larguar njerëzit që kanë mundësi…
– Po. Duhet llogaritur dhe pasur parasysh që në zgjedhjet e 2013-s kanë qenë 1.7 milion votues. Në këto zgjedhje janë 1.6 milion. Çfarë shenje është kjo?
Pra, ka një rënie të numrit të votuesve. Kjo tregon që shqiptarët kanë njëfarë mosbesimi në sistemin e zgjedhjeve. Ka një mosbesim të madh në sistemin e zgjedhjeve. Mosbesimi lidhet me elemente të ndryshme, sepse sistemi i zgjedhjeve ka shumë elemente. Ka të drejtën, lirinë, standardin, besimin, alternativat, programet, kandidatët, infrastrukturën, ka një mori elementesh si koncept besimi. Pra, problemi i parë që shikoj është mospjesëmarrja. E dyta, vazhdon të thellohet për fatin e keq, kultura shumë e keqe e shitblerjes së votës. I kanë kaluar përpara se të shkosh te kutia e votimit. Në 24 orë apo 48 orë apo një javë përpara ditës së zgjedhjeve. Informacionet e mia zyrtare, serioze tregojnë që është përdorur resurs i madh financiar për të blerë votat. Në të gjithë territorin shqiptar.
– Në vlerësimin tuaj, në të gjithë territorin, ka ndikuar për mandatet apo ka ndikuar për rezultatin e përgjithshëm?
Me siguri. Për sa kohë është kaq e përhapur si dukuri, ndikon në mandatet në mënyrë të drejtpërdrejtë.
– Apo në rezultatin e përgjithshëm të zgjedhjeve?
Nuk ka diskutim. Në mandatet dhe në rezultatin e përgjithshëm të zgjedhjeve. Për sa kohë ndikon në mandate, mandatet përbëjnë rezultatin e përgjithshëm të zgjedhjeve. Dhe nëse ka një dukuri që ka ndikuar shumë është shitblerja e votës. Dhe të shpenzosh para kaq shumë për të blerë vota, do të thotë që këto para nuk janë para të ndershme.
– Edhe po të jenë të ndershme, është veprim kriminal. Edhe po t’i kenë paratë e veta.
Duke mos qenë para të ndershme, domethënë para të pastra, e kriminalizon dhe e rëndon akoma më shumë figurën e veprës penale. Kështu që ky është një problem shumë madhor.
– Ju keni pasur informacione për këtë ose keni informacione? Por a mund të luante Presidenti i Republikës ndonjë rol që ta gjykonte të arsyeshme për ta minizuar sa më shumë…?
Është përjashtuar tërësisht Presidenti i Republikës dhe nuk mundet të ndërhyjë në asnjë rast, sepse nuk e lejon korniza kushtetuese dhe ligjore e përcaktuar për Presidentin e Republikës të ndërhyjë në asnjë formë dhe në asnjë mënyrë.
– Duke thërritur Prokurorin e Përgjithshëm apo trupa prokurorësh? Apo duke sensibilizuar?
Edhe në këtë rast, marrëdhënia e Presidentit të Republikës me institucionin e Prokurorisë së Përgjithshme ka ndryshuar që pas ndryshimeve kushtetuese. Nuk ka të drejtë komunikimi apo ndërhyrjeje Presidenti i Republikës me institucionin e Prokurorisë së Shtetit. Nuk flitet vetëm për Prokurorin e Përgjithshëm, por flitet te institucioni i Prokurorisë së Shtetit. Por Prokuroria, policia i kanë të gjitha hapësirat dhe përcaktimet ligjore për të ndërhyrë. Fakti që nuk ka pasur në raport me fenomenin, në gjykimin tim, nuk ka pasur minimumin e reagimit dhe goditjes së këtij fenomeni në përqindje, as minimumin në gjykimin tim, tregon që ose është toleruar nga institucionet e zbatimit të ligjit ky fenomen, ose kanë qenë të paaftë për ta identifikuar e për ta goditur. Parlamenti bëri një ndryshim para fushatës zgjedhore në Kodin Penal. E kriminalizoi aktin e shitblerjes së votës. Fenomeni ka qenë shumë i përhapur për fatin e keq. Ndërsa rastet e goditjes penale janë krejt të papërfillshme. Pra, tregon një deformim të madh midis asaj çfarë ka ndodhur dhe reagimit.
– Ka një disproporcion. Çfarë mund të bëhet për ta adresuar si duhet këtë problem?
Ky është një problem që nuk vjen ashtu vetvetiu brenda natës. Problemi më i madh duhet të jetë kultura e shoqërisë, edukimi i shoqërisë, rritja e nivelit ekonomik të shoqërisë. Nëse ne vazhdojmë… Sa më të varfër ta kemi ne qytetarin, sa më të varur ta kemi qytetarin nga buka e gojës, aq më vulnerabël është ai në shitjen e dinjitetit, sepse të shesësh votën është shitje e dinjitetit. Unë e konceptoj si qytetar shitjen e votës si një kontribut që ai që e shet votën e jep për të zgjatur afatin dhe periudhën e varfërisë së tij. Ne e shesim votën dhe pastaj nuk ka të drejtë morale për t’i kërkuar atij që e blen votën dhe që ka pastaj në dorë vendimmarrjen në pushtet, për të përmirësuar jetën ekonomike. Pra, shesim votën në një ditë dhe e zgjasim varfërinë tonë me dhjetë vjet.
– Për ta mbyllur me një vlerësim të përgjithshëm: ju mendoni që zgjedhjet e 2017-s ishin relativisht më të mira se sa ato të vitit 2013 apo më me probleme?
Jo, nuk do të merrja kurajën të bëja një gjykim të tillë, sepse nuk jam as institucion i përcaktuar të bëj gjykime të tilla dhe as i specializuar. Unë vlerësoj dhe do të respektoj, dhe të gjithë shqiptarët duhet të vlerësojnë e të respektojnë raportin e institucioneve të specializuara që janë vëzhguesit, OSBE-ODIHR-i kryesisht, Parlamenti Evropian…
– Si President i Republikës ju keni informacione që nuk i ka askush, edhe më 2013-n, edhe më 2017-n. Bazuar mbi këto informacione, ndjesia juaj cila është?
Që fenomeni i shitblerjes së votës po kthehet në një kulturë shoqërore për fatin e keq dhe që po thellohet.
– Si President i Republikës ju keni të drejtë t’i drejtoheni Kuvendit me mesazhe. A nuk e keni parë të arsyeshme për t’iu drejtuar publikisht deputetëve, klasës politike apo edhe popullit shqiptar rreth këtij fenomeni?
I jam drejtuar. Patjetër që i jam drejtuar dhe jo në mënyrë specifike me një letër të shkruar Parlamentit, por unë i jam drejtuar vazhdimisht. Kam qenë i pranishëm në opinionin dhe komunikimin publik. Dhe është një çështje që e kam ngritur jo pak herë. Edhe pas zgjedhjeve vendore e kam ngritur, edhe pas rasteve të zgjedhjeve të parakohshme në zona të caktuara që janë zhvilluar. Presidenti i Republikës, gjithsesi, edhe në këtë kontekst, duhet të respektojë jo një kufizim, por një kod etik komunikimi. Dhe brenda këtij kodi është e përcaktuar lartësinë e vokalit.
– Zoti President, para arritjes së marrëveshjes së 17 dhe 18 majit, ju patët deklaruar në një intervistë për kolegun Enkel Demi që nuk do të merrnit pjesë në zgjedhje, nuk do të votonit…
Në qoftë se do të kishte votime pa opozitën.
– Ishte një deklaratë shumë e fortë, por opozita falë marrëveshjes që përmenda mes zotit Basha dhe zotit Rama u fut në zgjedhje. Dhe pyetja ime është kjo: Ju keni një kopje të kësaj marrëveshje? Jeni në dijeni të kësaj marrëveshjeje?
Jo, unë nuk kam një kopje të kësaj marrëveshjeje. Nuk kam qenë pjesë e kësaj marrëveshjeje. Unë kam ofruar lehtësimin e komunikimit në dy takime mes kryetarit të qeverisë…
– Dhe si u ndjetë që aktorët kokëfortë politikë nuk paskan pasur nevojë as për ndërmjetësimin ndërkombëtar, as për ndërmjetësimin vendas, por merren vesh me njëri-tjetrin?
Ndërmjetësimi ndërkombëtar ka qenë dhe ka qenë shumë i rëndësishëm e vendimtar. Dhe unë gjej rastin t’i falënderoj, sepse në fund të fundit niveli i zhvillimit të demokracisë sonë, me sa duket ende e kërkon që miqtë dhe partnerët ndërkombëtarë të ndërhyjnë e të kenë një zë të fortë, le të themi, në disa refleksione, në disa qëndrime të aktorëve politikë, por edhe Presidenti i Republikës e bëri të mundshëm kontaktin e parë midis…
– Domethënë ju keni thyer akullin…?
Po, ta quajmë si të doni. Në fakt u kryen dy takime. Palët ishin shumë të pozicionuara, të ngurta në qëndrimet e tyre. Nuk lëshonin në asnjë rast dhe në asnjërin prej takimeve…
– Dolën… Vutë re ndonjë përparim të paktën nga takimi i parë tek i dyti?
Nuk vura re absolutisht ndonjë… Madje takimi i dytë ishte më i shkurtër se sa takimi i parë dhe më me pak çështje që u diskutuan. Vetëm çështje parimore. Në takimin e parë u diskutuan dhe u shtjelluan edhe detaje të mundësisë së një marrëveshjeje, të cilat nuk u pranuan padyshim nga të dyja palët. Por unë edhe një herë i qëndroj faktit se marrëveshja ishte pozitive, pavarësisht se si interpretohet në rrethana të caktuara nga aktorë të caktuar.
– Do të flasim për këtë marrëveshje, për zgjedhjet dhe për efektet që kanë prodhuar si në qeveri, ashtu edhe në opozitë. Ju po vlerësonit marrëveshjen e arritur mes zotit Basha dhe zotit Rama, marrëveshje e cila parashikonte katër reforma të mëdha: reformën kushtetuese, reformën zgjedhore, një reformë në tendera dhe numërimin elektronik. Nëse flasim për Kushtetutën, që ju me të drejtë e theksuat se nuk është Kushtetutë e vjetër, është Kushtetutë e re, njëzetvjeçare, për çfarë reforme kushtetuese mendoni se ka nevojë Shqipëria? Një reformë që do të bënte të mundur sendërtimin e nenit 7, ndarjes dhe balancimit të pushteteve? Një qasje të re, le të themi të kuptimit të sistemit elektoral?
Ajo që thashë edhe pak më parë, për shkak të pyetjes suaj lidhur me problematikën e zgjedhjeve, qëndrimi larg kutive të votimit apo larg procesit vendimmarrës të një numri shumë të madh qytetarësh, tregoi se ka një velje në raportin midis qytetarëve dhe sistemit politik. Dhe kjo velje e qytetarëve duhet të reflektohet me një reformë. Politikanët duhet të tregohen të përgjegjshëm dhe duhet të nisin…, sepse reformimi i tyre vjen përmes reformimit të sistemit. Nuk mund të reformohet përfaqësimi individual nëse nuk ka mekanizma të reformuar. Dhe mekanizma që bëjnë qëmtim më të kujdesshëm apo më të përgjegjshëm. Pra, kjo është si kontekst. Do të më lejoni që t’ju merrja shumë pak kohë te çështja e marrëveshjes, sepse e kam ndjekur edhe me pak dhembje qytetare keqinterpretimin e asaj që u finalizua si marrëveshje, që u quajt si një marrëveshje. Së pari, nuk është e drejtë që shumë, jo pak, shumë individë, deri para marrëveshjes ushtronin një trysni shumë të madhe publike që palët të bënin një marrëveshje. Të lëshonin nga qëndrimet e tyre të ngurta dhe të shkonin drejt një kompromisi. Po të njëjtët zëra që kërkonin arritjen e marrëveshjes, që anatemonin qëndrimin e ngurtë të palëve, pas marrëveshjes anatemuan marrëveshjen! E dyta, besoj se ka pasur një keqinterpretim me qëllim politik dhe në gjykimin tim, edhe me synim diversioni politik elektoral që mesa duket, ishte edhe i suksesshëm, dhe penalizimi këtu i kaloi së djathtës…
– Opozitës…
Opozitës dhe liderit të opozitës. Sepse fillimisht u artikulua. U artikulua në mënyrë të përsëritur. Unë e gjykoj në mënyrë diversioni, sikur kishim një marrëveshje bashkëqeverisjeje midis opozitës dhe mazhorancës…
Marrë me shkurtime nga emisioni “Përballë” i gazetarit, Lufti Dervishi
